इतिहास जाणा जावप मनीसजातीच्या फुडाराखातीर म्हत्वाचो आसता. इतिहास फकत जाणा जावप नासता, तो नियाळप आसता. सत् घडणुकांचे साणीचेर जेन्ना आमी इतिहास नियाळटात तेन्नाच आमी फुडार घडोवंक शकतात. पूण असत्याचो आदार घेतलो आनी इतिहास आपणाक जाय तसो बागोवन विकृत केलो जाल्यार फुडारय इबाडटा. इतिहास आमी बदलपाक शकनात, पूण तेतूंतल्यान शाणे जावन फुडार मात खात्रेन बदलपाक शकतात. तशेंच फटिचो इतिहास सांगल्यार फुडार इबाडपाकय शकता.
उदयबाब भेंब्रेची कादंबरी ‘व्हडलें घर’ ह्या दिश्टिकोणांतल्यान साप्प म्हत्वाची. आपले अभ्यासपुर्ण आनी संघर्षमय जिणेचीं 80 वर्सां हुपतकीर बरयिल्ली ही कादंबरी म्हुटल्यार उदयबाबाचे वैचारीक परिपक्वतायेची जितीजिवी गवाय. एक जितलो नाजूक तितलोच भिरांकूळ विशय उदयबाबान जे तरेन केळयला तो पळयल्यार इंक्विझिशनाच्या आजमेरेन जाल्ल्या कितल्याशाच वादांचेर पड्डो पडूं येता. देखून ही कादंबरी जाता तितल्या भासांनी येवपाक जाय. इंग्लीश आनी पुर्तगेजीन लेगीत. तशेंच हेचेर आदारून नाटक आनी सिनेमाय येवपाक जाय.
उदयबाबान पयलींच सांगलांः
“धर्मांतर हो हे कादंबरीचो विशय न्हय. धर्मांतरांतल्यान जें इंक्विझिशन आयलें त्या इंक्विझिशनाक लागून जाल्लो आकांत हो हे कादंबरीचो विशय…..जो इतिहास आसूंक जाय तितलो उक्तो ना त्या इतिहासाचेर ही कादंबरी रचल्या. इतिहासाच्या ग्रंथांनी तो मेळटा. म्हजो प्रयत्न आसा तो साहित्याच्या माध्यमांतल्यान लोकांमुखार दवरपाचो. तशें करतना मनांत पूर्वग्रह आसचो न्हय, सत्याचो विपर्यास घडचो न्हय आनी इतिहास विकृत जावचो न्हय हाची जतनाय हावें घेतल्या हाची खात्री वाचप्यांनी बाळगुची.”
कोविडाक लागोन जाल्लें लॉकडावन ही घरांतली नजरकैद कशी. “तूं फाटीक लागिल्ल्यान ही कादंबरी बरोवन जाली” अशें सांगून ही कादंबरी उदयबाबान आपली घरकान्न किशोरीताईक ओंपल्या. म्हुटल्यार घराभायर कोविडान आनी घरांत किशोरीबायन कडक नदर दवरिल्ल्यान ही कादंबरी पुर्णत्वाक आयली. उदयबाबानय घडये आपले खासा शैलींत “बssरे भशेन” म्हणीत मान हालयली आसतली आनी कामाक लागलो आसतलो. तेखाताीर गोंयचो इतिहास कोविड आनी किशोरीबायचो मनाकाळजाथावन उपकारी.
फाटलीं कितलिशींच वर्सां चलिल्ल्या उदयबाबाच्या संशोधनाचो परिपाक म्हुटल्यार हें ‘व्हडलें घर’. हे कादंबरीचे प्रस्तावनेंत आपणे वाचिल्ल्या संदर्भ ग्रंथांची पुराय वळेरी तेणे दिल्या. तेतूंतलो सगळ्यांत म्हत्वाचो तो अ का प्रियोळकाराचो संशोधन ग्रंथ ‘दि गोवा इंक्विझिशन’.आनी तेतूंतलें खासा करून डॉ चार्ल्स दॅलॉं हेचें स्वता इंक्विझिशन भोगिल्ल्याचें अणभव कथन. इंक्विझिशनाचो कारबार पुरायपणान गुप्त आसतालो. तेचेर भायर उलोवपाचेरय बंदी आसताली. इंक्विझिशनाक लागोन भीतर पडिल्लो चडसो भायर आयलोचना. नशिबान डॉ दॅलॉंची इंक्विझिशनांतल्यान सुटका जाली आनी दामावांक दोतोरकी करपी ह्या फ्रँच दोतोरान परत फ्रांसा वचोन आपले अणभव बरोवन काडले. उदयबाबाच्या मतान आमचे कडेन आशिल्लो इंक्विझिशनाच्या प्रत्यक्ष अणभवाचो हो एकमेव दस्तावेज.
इंक्विझिशन म्हुटल्यार कितें?
इंक्विझिशन म्हुटल्यार धर्मद्रोह्यांक ख्यास्त दिवपाखातीर घडयिल्ली चवकशी समिती. आमी तेका ‘धर्मराखणेचें कोर्ट’ म्हुणो येता. राज्यसत्ता आनी धर्मसत्ता मेळून ती घडयता, पूण तिणे घेतलेले निर्णय मात अंतीम. कोणूच ते बदलपाक शकनात. तेका ‘पवित्र इंक्विझिशन’ म्हणटाले खरे, पूण चवकशेचें कसलेंच पावित्र्य तेतूंत सुरवेकसावन नासलेलें. न्यायालयीन पद्दतीन तर तें चलच नासलें. आरोपी आनी कागाळ करपी हेंकां एकामेकांमुखार हाडपाची लेगीत पद्दत नासलेली. पुराय प्रक्रियाच एकतर्फी.
इंक्विझिशनाचें हें ‘धर्मराखणेचें कोर्ट’ घडयलेलें कॅथॉलिक चर्चीन. रोमांत. दुसऱ्या धर्मांतल्यान क्रिस्तांव धर्मांत हाडलेले लोक आपल्या आदल्याच धर्माच्यो चालिरीती चालू दवरतात तेन्ना तेची चवकशी जावची आनी ‘धर्मद्रोह’ करतल्यांक ख्यास्त जावची म्हुणोन घडयलेलें हें सर्वोच्च पावंड्यावेलें ‘धर्मराखणेचें कोर्ट’. मध्ययुगीन काळांत 1184 वर्सा पयलें ‘धर्मराखणेचें कोर्ट’ पोप लुसियस तीन हेणे फ्रांसांत घडयलेलें. उपरांत जर्मनी आनी इटलींतय असलीं न्यायालयां स्थापन जालीं पूण इतिहासांत गाजलें तें मुसलमानी राजवट सोंपोवन सत्तेर आयलेल्या स्पेनाचो राजा फर्निनांद आनी राणी इझाबेलान 1478 वर्सा घडयलेलें स्पॅनिश इंक्विझिशन. ज्यू आनी इस्लाम धर्मांतल्यान बाटोवन क्रिस्तांव केल्ले नवक्रिस्तांव लोक चोरून आपल्यो आदल्योच धर्मीक चालिरिती पाळटात देखून तेंकां ख्यास्त दिवपाखातीर स्पेनाच्या सगळ्याच वसाहतींनी हें इंक्विझिशन 200 वर्सां चल्लें. सुमार 32,000 ‘धर्मद्रोह्यां’क तेणी उज्यांत लासोन माल्ले.
धर्म बदलपाक नाका म्हुणोन जे ज्यू लोक स्पेनांतल्यान पुर्तुगाला पळोन येयले तेंकां थिंगां क्रिस्तांव केले आनी धर्मद्रोहाआड ख्यास्त दिवपाक पुर्तुगेज सरकारान 1541 वर्सा इंक्विझिशन घडयलें. तेंच मागीर तेणी 1560 वर्सा आपल्या वसाहतींनी व्हेलें. खासा करून ब्राझिल, केप व्हॅर्दे आनी गोंयां (दमण, दीव, नगर हवेलीबी धरोन). थिंगां धर्मांतर केल्ल्या लोकांआड. गोंयां हिंदू आनी मुसलमान अश्या दोनय धर्मांतल्यान क्रिस्तांव जाल्ल्या, पूण ‘धर्मद्रोह’ करतल्या लोकांआड तें चल्लें. 1774 वर्सा, म्हुटल्यार 214 वर्सां उपरांत, मार्केज दे पोम्बाल मुखेल प्रधान जालो तेन्ना तें बंद जालें. चार वर्सांनी तेचें पद गेलें, इंक्विझिशन परत आयलें, पूण तेची धार आदलेवरी उल्लिना. निमणे अधिकृतपणान 1812 वर्सा तें बंद जालें. पुर्तुगेजांनी ह्या इंक्विझिशनाक नांव दवरलेलें ‘आव्तु द फॅ’. गोंयां तेची इमारत आसलेली ओल्ड गोवा. आदिलशहाचो आदलो राजवाडो. लोकांनी हे भिरांकूळ इमारतीक नांव दवरलेलें ‘व्हडलें घर’. तेंच नांव हे कादंबरीचें.
साश्टींतलो क्रिस्तांव
उदयबाब सांगता तेप्रमाण सगळ्यांत खर इंक्विझिशन आसलेलें तें गोंयचें. 1510 वर्सा तिसवाडी जिखतकीर 1540 वर्सा बाटाबाटी सुरू जाली. उपरांत 1543 वर्सा तेणी साश्ट (आयचो मुरगांव तालुको धरून) आनी बार्देस जिखले. 1560 वर्सासावन एकेक करून तिनूय म्हालांनी इंक्विझिशन सुरू जालें. हे इतिहासीक फाटभुंयेर साश्ट म्हालांत 1566 वर्सा इंक्विझिशन सुरू जालें तेन्नासावन 1585 मेरेन, म्हुटल्यार 20 वर्सांच्या काळाचेर आदारून ही कादंबरी आसा.
कादंबरींत वाठार घेतला तो साश्टींतलें राय, लोटली, असोळणें जाल्यार ‘व्हडलें घर’ आशिल्लें ओल्ड गोवा आनी थंयचो भव्यदिव्य बाजार. तशेंच अंत्रूज म्हालांतलें शिरोडें आनी केरळांतलें कोची. नरसू पै ह्या राय गांवांतल्या एका भाटकार कुटुंबाभोंवतणीं सगळें कथानक घुंवता. देव आनी धर्म साल्वार करचेखातीर नरसू पै आपली बायल आनी आंकवार धाकल्या भुरग्याक घेवन अंत्रुजेंत शिरोड्यां वता. थिंगां देवूळ बांदून स्थायीक जाता. उरिल्ल्या तीन भुरग्यांचे निर्णय तेंचेर सोडटा.
तिसरो पूत अनंत मावोड्यां सावय वेऱ्यां रावपाक वता. दुसरो विठ्ठल असोळणेच्यान आयिल्ल्या बायल-भुरग्यांक घेवन एक दीस मांवांवांगडा मावोड्यां वता. तेन्नाच असोळणेचो लोक गोंय सोडून वचपाचो निर्णय घेता. तांचेवांगडा व्हडलो पूत वासूलीं भुरगीं आसतात. तींय तेंचेवांगडा कोची पावतात. सगळ्यांत व्हडलो पूत वासू आनी तेची घरकान्न मात आस्पतीचें धनीपण आनी गांवकारपणाचो हक्क राखून दवरचे खातीर क्रिस्तांव धर्म आपणायतात. कायतान आनी आनी पियेदाद व्हाज जातात. शेतां-भाटां जाय जाल्यार क्रिस्तांव जायात असो हुकूमच आसता पुर्तुगेज सरकाराचो.
कशें जालें धर्मांतर?
पूण भाटां-बेसां हें एकूच रजांव नासलेलें क्रिस्तांव जावपाखातीर. नागोवणो नागण पै सरकाराचें देणें माफ जातलें म्हुणोन क्रिस्तांव जाता. कोण सरकारी चाकरी मेळटली म्हुणोन क्रिस्तांव जाता जाल्यार कोण भुमिहीन कामेरी जमनीचो कुडको मेळटलो म्हुणोन. लग्न जाल्ले 10 वर्सांचे बायलेक क्रिस्तांव केली म्हुणोन तिचो घोव क्रिस्तांव जाता जाल्यार पुर्तुगेज न्हेसण घालूंक मेळचें म्हुणोन आनीक कोण. पायलीभर तांदळाखातीर लेगीत कोण बाट्टा. कोण दुंयेंती हॉस्पिटलांत घाल्लेकडेन क्रिस्तांवांचें जेवण जेवलो म्हुणोन जाल्यार कोण एकलो बाटिल्लो कोणाक सांगिनासतना लग्नाचे पंगतीक येवन जेवलो म्हुणोन तेचे वांगडा जेवपाक बसलेले सगळे क्रिस्तांव जातात.
तेन्नाची लोकांची अर्थीक परिस्थिती आनी हिंदू धर्मांतल्या अंधश्रद्धांचें रुपडें हेचेर हे कादंबरीन बेस बरो उजवाड घातला.
मात आमी आयकल्ल्यो दोन काणयो खंयच नात. एक – बांयंत पावाचे कुडके उडयले म्हुणोन लोक क्रिस्तांव जाले. आनी दोन – घराच्या नळ्यांचेर दुकरांचें मांस उडयले म्हुणोन क्रिस्तांव जाले. अ का प्रियोळकाराच्या पुस्तकांतय हे संदर्भ खंयच मेळनात. आनी मागीर मन विचार करपाक लागताः पाव हो आज आमचे जिणेचो वांटो जाला. मागीर आज आमी क्रिस्तांव कशे जायनात? आनी नळ्यांचेर दुकरा मांस उडयल्यार धर्म बाट्टा हें खंयच्या धर्मग्रंथांत बरयलां? तशें जाल्यार हीं मिथकां कोणे कित्याक तयार केलीं? आनी कित्याक?
बळी इंन्क्विझिशनाचे काय सुवार्थी राजकारणाचे?
कादंबरींतल्या कायतान व्हाजाक आख्खो गांव मान दिता. ह्या भाटकाराफाटल्यान हेर बामण कुटुंबांच न्हूं तर हेर कामेरी लोकूय क्रिस्तांव जातात. कायतान (वासू) तर ‘बरो क्रिस्तांव’ जाता.धर्मांतराचे नेम मानून घेवन घरामुखावेली तुळस मोडटा, देवारो काडून आल्तार लायता, भेस बदलता, शेंडी कातरता, शितांत मीठ घालता, नेमान मिसाक वता, इगर्जेक जाय तो सगळो आदार दिता. पुराय वळेरीच आसा सगळ्या नेमांची हे कादंबरींत. सगळे नेम भावार्थान पाळटा. तरीकय तेका इंक्विझिशनाचे लोक उखलून व्हरून बंदखणींत घालतात. कित्याक? तेणे धर्मद्रोह केलो म्हुणोन? काय पवित्र म्हणटल्या इंक्विझिशनाच्या इंक्विझिटरांनी द्रोह केलो म्हुणोन? इंक्विझिशनांत चलतालें तें राजकारण आनी अर्थकारण हे कादंबरीन वेवस्थीत विस्कटावन सांगलां. आनी निरपराध कायतानाचे कितें जाता तेंयबी.
वांगडा कादंबरी हेर ‘गुन्यांवकारां’भोंवतणीय भोंवता. तेतूंत फकत हिंदू धर्मांतल्यान बाटिल्लो क्रिस्तांवच ना. वज्रां, माणकांं, मोतयांचो वेपार करपी ज्यू वेपारी आसा, इन्क्विजिटराक आवडिल्ली सोबीत सुंदर मार्गारीद सौझ आसा आनी नेम मोडून आंगणांत माटोव घालून पुताचें लग्न करपी हिंदू धर्मीय येसू तारीय आसा.
हे सगळे फाटभुंयेचेर इंक्विझिशनाचे काळके कुडींत बशिल्लेकडेन चिंतनांची किर्णां कायतानाचे तकलेंत लखलखत आसतात. तीं तुटून पडटात धर्मद्रोह करतल्या इंक्विझिटरांचेर, इंक्विझिशनाचेर आनी धर्मपिसांट राज्यसत्तेचेरूय. तेतूंतलेंच एक चिंतपः
“स्वामी जेजूचे प्रतिमे मुखार बसून तुमी चलयतात तो धर्म? हाका म्हणटात न्याय? आनी ह्या तुमच्या अधर्माखातीर स्वामी जेजू दितलो तुमकां भगसणें? ताचो खरो भक्त हांव. तुमी करतात ताचो उपेग आपल्या सुवार्था खातीर.”
लैंगीक भुकेचें मनीसघाणें समाजकारण
इंक्विझिशन हो कादंबरीचो विशय आसलो तरीय उदयबाबान तेन्नाची सामाजीक वेवस्थाय खूब बरी चितारल्या. ह्या कथानकाक कितलिशींच उप-कथानकां आसात. खासा करून तेन्नाच्या वेपारी संस्कृतींतल्यान तयार जाल्ल्या सामाजीक आनी कुटुंबीक घडणुकांचीं. तशेंच गुलामांच्या वेपाराचीं. पयशांचे आशेपरस लैंगीक आस कशी चड खर आशिल्ली आनी तेतूंतल्यान कशीं झगडीं, मारामाऱ्यो आनी खून लेगीत सर्रास जाताले तेचें चित्रणय उदयबाबान हे कादंबरींत केलां.
गोंयां इंन्क्विझिशन हाडपाच्या मताचे सगळेच क्रिस्तांव पाद्री नाशिल्ले हीय गजाल ही कादंबरी मुजरत सांगता. गोंयांत इंक्विझिशन हाडचें म्हुणोन 1543 वर्सा व्हिकार जनरल मिगेल वाझान पयली मागणी केल्ली तेन्ना कोणे कोणे तेका विरोध केला तें उदयबाब प्रस्तावनेंतच सांगता. सेंट फ्रान्सीस झेवियरान मागणी केली ती उपरांत 1545 वर्सा. पूण तेचेरय पुर्तुगेज सरकार 15 वर्सा बसोन रावलें. आनी इंक्विझिशन हाडलें 1560 वर्सा. सेंट फ्रासिस झेवियराक लागोनच गोंयांत इंक्विझिशन आयलें ह्या एकसुरी अपप्रचाराक दिल्ली ही जाप.
लालित्यपूर्ण न्हूं, नाट्यपूर्ण
कांय कादंबऱ्यो लालित्यपूर्ण भाशेन भरिल्ल्यो आसतात, कांय बारीकसाणेन केल्ल्या सुरबूस वर्णनांनी, कांय पात्रांचे मानसिकतायेचे वेगवेगळे पड्डे चितारिल्ले जाल्यार कांय नाट्यपूर्ण घडणुकांनी भरिल्ले. उदयबाबाचे हे कादंबरींत असलें लालित्य वा सुरबूस वर्णनां तुमकां मेळचीं नात. पूण एकापरस एक नाट्यपूर्ण घडणुको मेळटल्यो. त्योयबी सगळ्यो इतिहासीक सत्यां म्हुणोन. घडये त्यो घडणुको रंगयल्ल्यो जाल्यार आनीक नाट्यपूर्ण जावपाच्यो. पूण उदयबाबान तो मोह टाळ्ळो काय कितें तें कळपाक मार्ग ना. कारण संवाद बरोवपांत उदयबाब तसो माहीर. ते आसातय हे कादंबरींत. पूण वर्णनात्मक जावंक नाशिल्ल्यान, काय तटस्थपणान बरयिल्ल्यान तें समजना, पूण कादंबरी मात्शी ‘ड्राय’ दिसता.
प्रस्तावनेंत उदयबाब सांगतायबीः “कादंबरी म्हळी की कल्पना आयली, कल्पनेंतलीं पात्रां आयलीं आनी कल्पनेंतल्यो घडणुको आयल्यो. हाका लागून इतिहास मोडून वा बागोवन वा हेर तरांनी विकृत करून तो कल्पने कडेन जुळोवपाचो मोह जावंयेता. तो मोह इतिहासाकडेन तडजोड करूंक लायता. हांवें तो पैस दवरला. इतिहास आनी कल्पना हांचो मेळ घालचो पडलो तेन्ना कल्पना बागयली; पूण इतिहासाक बादा येवंक दिली ना.”
कोणे आलाशिरो दिलो हिंदू धर्माक?
आनीक एक गजाल कादंबरी वाचतकीर लेगीत याद उरता. नरसू पै जेन्ना देव घेवन पलतडीं शिरोड्यां वचपाचो निर्णय घेता तेन्ना तेचो व्हडलो पूत वासूकडेन (मागीर कायतान) जाल्लो तेचो हो संवादः
“पूण बाप्पा, शिरोडें आदिलशाच्या राज्यांत आसा न्हय? ते मुसलमान म्हणटकीर पिडापीड करचे नात?”
“ना. ते पिडापीड करतात दुडवांखातीर. पटी चड मागतात. पूण धर्माकडेन खेळनात. तिसवाडी, साश्ट आनी बार्देस हे म्हाल तांच्याच राज्यांत आशिल्ले. पूण तांणी देवळांक हात लायलो ना आनी धर्माच्या नांवान पिडापीड केली ना. हे दर्या पलतडच्यान आयिल्ले फिर्गी मात् धर्माविशीं कुड्डे. ते सगळ्यांचेर आपलो धर्म थापूंक सोदतात.”
कादंबरींत नरसू पै सांगताः
“ते पयलीं देवळां मोडून घालतात, मुर्ती फोडटात, ताडपत्रांच्यो कवळ्यो लासून उडयतात आनी रोखडेच बाटोवणेक सुरवात करतात.”
रायतूरच्या कोटांतलो फिंग्री कापितांव दियोग रोद्रिगिशान कशे तरेन साश्टींतलीं 280 देवळां मोडून तोडून तेंचो गोबोर केलो तेंय कादंबरी सांगता. आनी आपापले देव साल्वार करचेखातीर रातयांत काळकांत न्हंयो हुपपी धर्मभक्त हिंदूंक मुसलमान राजा आदिलशा राजवटीन कसो आलाशिरो दिलो तेंय कादंबरी सांगता.
ही गजाल आमी मतींत दवरतले?
आनी तेचवांगडा हें भिरांकूळ धर्मपिसांट इंक्विझिशन निमणे पुर्तगेजांनीच 1812 वर्सा सासणाचें बंद केलें हेंय मतींत घेतले? काय अर्दुकुटो इतिहास घेवन बडयत बसतले?
अनुत्तरीत प्रस्नावळ
उदयबाबान हे कादंबरींत कांय प्रस्न अनुत्तरीत सोडल्यात.
तेतूंतलो एक म्हुटल्यारः
“तिसवाडींत सगळ्याच हिंदूंक बाटयले नात. कांय कुटुंबां कशीं सुटलीं कोण जाणा.”
दुसरो प्रस्न भाटकाराफाटोफाट सरसकट हेर सगळे कामेरीय हिंदू धर्म सोडून क्रिस्तांव जाले तेचेरः
“वासू पै धर्म सोडूंक तयार जाल्लो आस्पतीचें धनीपण, गांवकारपणाे हक्क वगडावपाचे नात म्हूण. पूण ह्या लोकांक (मुकादम आनी पाडेकार) अशी इत्सा कित्याक जावची? आपल्या धर्माचो वीट आयला म्हणून? काय दुसऱ्या धर्माची शिकवण चड बरी दिसल्या म्हणून? पोटाखातीर? भाटकाराक खोशी करचेखातीर? काय भाटकाराकडेन आशिल्ले बरेपणाचे संबंद तिगोवन दवरचे खातीर?”
आनीक एके कडेन वासू पै म्हणटाः
“तिसवाडींत आकांत जावनूय, धर्मकोल्लान अच्छेव मांडुनूय गोंय शारांत कांय हिंदू कुटुंबांनी धर्म बदल्लो ना. तें कशें घडलें? …. तीं कुटुंबां वेपाऱ्यांचीं. तांचींय बेसां आशिल्लीं; पूण तीं पुर्तुगेजांच्या वाठाराभायर. बाटोवणी सुरू जालीं तेन्ना हीं कुटुंबां गोंय शार सोडून गेलीं. ताचे परिणामी व्यापाराक मार बसलो. तांकां परत येयात म्हूण सांगपाचो प्रसंग पुर्तुगेज राजवटकेचेर आयलो. तीं कुटुंबां आयलीं. धर्मपिशें तांचे वाटेक गेलें ना. तांचो धर्म सुगूर उरलो.”
आदिलशाचें हें धोरण, पुर्तुगेजांनी आपणेच बंद केल्लें धर्मकोल्ल वा पुर्तुगेजांनी हिंदूंक परत आपोवन हाडप हे एकेक जितले संशोधनाचे विशय आसात तितलेच कादंबरीचे विशय. उदयबाबान वतां वतां हें आव्हान फुडले पिळगे मुखार उडयलां.
मतितार्थ
आनी निमणे हे कादंबरीचो मतितार्थ.
धर्म आनी राजसत्ता एक जाल्यार कसली धर्मपिसांट सत्ता तयार जाता हें आमकां ही कादंबरी सांगता. पुर्तुगेज सत्तेचो काळो इतिहास सांगता. धर्मसत्तेचे परिणाम कितले भिरांकूळ आसतात हें पुर्तुगेजांक कळपाक इकोणिसावो शेंकडो उदेवचो पडलो. पूण निमणे तांकां कळ्ळें, बदलत्या युगांत धर्मसत्तेचें अस्त्र चलचें ना. तेतूंतल्यानच थिंगां धर्मसत्ताय सोंपली आनी राजाचीय सत्ता. आज थिंगां रिपब्लिक आसा. क्रिस्तांव धर्मियांवांगडाच हिंदू, मुसलमान, बौद्ध अश्या सगळ्या धर्मियांक तेंची धर्मीक संस्कृताय पाळपाची पुराय मेकळीक आसा. पोर्तुगालान तर इंक्विझिशनावेळार धावंडावन घाल्ल्या ज्यू लोकांच्या वंशजांक पोर्तुगीज नागरिकत्व दिलां.
आज आमी एकविसाव्या शेंकड्यांत आसात. धर्माच्या नांवान चलयिल्ले सत्तेचो परिणाम कितें जाता हें आमी ह्या इतिहासांतल्यान शिकतले? काय इतिहास विकृत करून आमचो फुडार इबाडटले?
ह्या प्रस्नाचेर चिंतन जावंक जाय जाल्यार ही कादंबरी तुमकां वाच्चीच पडटली.
