‘गांव जाला जाण्टो’ जातलें गेम-चेन्जर कोंकणी नाटक?

 

(हो लेख पॉडकास्ट म्हूण आयकोंक वयलो व्हिडियो क्लिक कर. Kindly click the Video link to listen to this article as a Konkani Podcast)

 

गोंयचो सगळ्यांत येसस्वी नाटककार म्हुटल्यार राजदीप नायक आनी तेची कला चेतना ही नाट्य संस्था. आनी तेचें सद्या गाजता तें नाटक म्हुटल्यार ‘गांव जाला जाण्टो’. हें नाटक घोग्यांनी प्रेक्षक ओडटा म्हुणोनच हें नाटक गाजना. तेणे कितलेशेच नवे विक्रम केल्यात देखूनय तें गाजता. म्हादयसारक्या गंभीर अश्या सामाजीक प्रस्नाचेर केल्लें नाटक पयलेचे खेपे दरेका प्रयोगाक शेंकड्यांनी लोक थेटरांनी ओडून व्हरपाक लागलां. हें नाटक फकत हिंदू लोक पळयना. तेच्याकय चड क्रिस्तांव लोक पळयता. आनी केन्ना न्ही तो मुसलमानूय नाटक पळोवपाक गेल्लो दिसता. हें तर गोंयांत पयलेचे खेपे घडटा. आनी तेच्याकय फुडली गजाल म्हुटल्यार वेवसायीक पावंड्यार तिकेटी लावन ह्या नाटकाचे स शो लंडन जातले. देशाभारय. परदेसांत. जंय चड क्रिस्तांव लोक आनी तियात्राचो प्रेक्षक काम करता, थिंगा. ह्या सगळ्या नदरांनी हें नाटक विक्रमी. देखून समेस्त कलामोगी गोंयकारांनी ह्या नाटकाक मनाकाळजाथावन येवकार दिवपाकूच जाय. 

राजदीप नायकाचीं नाटकां पयलीं हांव उमेदीन पळयतालों. पुंडलीक नारायण नायकान बरयल्लीं ‘कांसुलो’ आनी ‘शिरी रे शिरी अधांतरी’ हीं तर म्हाजीं सामकीं आवडिचीं नाटकां. पूण मागीर हीं नाटकां ‘मागणी तसा पुरवठा’ हे लायनीर गेलीं. फकत विनोद करप आनी लोकांक हांसोवप हो नाटकाचो प्राण जालो. पळयतना म्हाजो स्वास अंदुपाक लागलो. हावें बंद केलीं तेचीं नाटकां पळोवप. मात हालीं खूब तेंपान तेचें ‘गांव जाला जाण्टो’ पळयलें. पणजे कला अकादमींत जाल्ल्या 78व्या प्रयोगाक म्हाका घुसमटायलो थिंगाच्या तांत्रीक अडचणींनी. कलाकारांक तर घाम काडलो कला अकादमीच्या थर्ड रेट उजवाड आनी आवाजा येवजणेन. तरीकय नाटक म्हाका आवडलें. 

राजदीप नायक हो निजाचो कलाकार. मोडिल्ली पालखी लेगीत हो प्रतिभावान कलाकार आपल्या खांदार घेवन कांयच न्ही कशी नाचयत नाट्यरसीक भक्तांचेर भार हाडपाक शकता. तेंच तो ह्याय नाटकांत करता. वांगडा तितलींच घोळिल्लीं सुचिता नार्वेकार आनी हेर कशिल्ले कलाकार आसतातूच. सहजसोबीत विनोद करीत गंभीर विशय लोकांचे काळजांत घुसोवपाची कला तेंका साध्य जाल्या. पयलो अंक तर सुरू केन्ना जालो आनी सोंपलो केन्ना तें कळचना. दुसरो अंक मात आमी करताले तो स्ट्रीट प्ले कसो जाला. प्रचारी थाटाचो. तेतूंत नाट्य उणें आनी प्रचारी भाशणां चड अशें जाल्ल्यान ‘नाट्य’ मातशें शेणटा. पूण तरीकय राजदीप आपल्या प्रचारी थाटाच्या भाशणांचेर ताळयांर ताळयो घेयत वयता. म्हादयचो मोग तो दरेकल्याच्या काळजांत रिगोवपांत येसस्वी जाला हें स्पश्ट जाणवता. हे तेचे नाट्यप्रतिभेक मात खऱ्यांनीच सलाम!

निमणें नाटक म्हुटल्यार तरी कितें? लोकांक हांसयत खेळयत, आनी रडयत लेगीत, तेंच्या काळजाक हात घालतनाच तेंचो मेंदू चिंतनांनी झिणझिणासावन सोडप. रातीची झॅम पॅड्ड्यार करप. दरेका प्रेक्षकामदीं विचारांची नवी कोमरी फुलोवप. ‘गांव जाला जाण्टो’ हें नाटक ही गजाल करता हें मात शॅर्त. 

आनी हांव हें सांगतां तें म्हाजें मत न्हूं. नाटक सोंपतकीर लोक मुद्दाम माचयेर येवन तेंचेलागीं भरभरून उलयतात. कोण सांगता आमकां म्हादयचो प्रस्न समजलो,  जाल्यार कोण सांगता आमकां नाटक म्हुटल्यार कितें तें कळ्ळें. कोण आशिर्वाद दिवन वयता जाल्यार कोण बेसांव. कांय जाण तर सांगतात – कित्याक म्हूण नकळो, पूण तुजें नाटक आमकां तियात्रापरस चड मानवता. तियात्रांतली कॉमेडी पोजडी आसता, मात तुजी कॉमेडी देसेंत. चोयन कशी दिसता. पोट धरून हांसोयता. आनी देखूनच साश्टीसारक्या वाठारांनी तर सभाघरांत 80 टक्के क्रिस्तांव लोक आसता. लंडन वच्चे आदीं ह्या नाटकाचे 92 प्रयोग जाल्ले आसतले. तेतूंतले चडांत चड एके साश्ट तालुक्यांत जाल्यात. लंडनासावन परत येतलो तेन्ना राजदीपाचो ‘जाण्टो गांव…’ शंबरीचे लागीं पाविल्लो आसतलो. तेच्या ‘काणी नव्या युगाची’ ह्या राष्ट्रीय शिक्षणीक धोरणावेल्या नाटकाचे तर 184 प्रयोग जाल्ले. 

कोंकणी नाटकाचो प्रवासः हौशी ते वेवसायीक

आमच्या भुरगेपणांत, म्हुटल्यार 1960-70 च्या दसकांत, कोंकणी नाटक म्हुटल्यार फार्स अशें समीकरण जाल्लें. नाटकांपरस एकांकी चड जाताल्यो. त्योयबी शाळांच्या स्नेहसंमेलनांनी चड. उपरांत कला अकादमीच्यो कोंकणी नाटक सर्ती सुरू जाल्यो आनी कोंकणी नाटक एके वेगळेच उंचायेर गेलें. हेर नाटककार आशिल्ले, पूण खासा करून पुंडलीक नायकान गाजयल्लें हें पर्व म्हुणूं येता. (हेचेर चड सविस्तरपणान हिंगा बरयना. नाजाल्यार आनीक कितलिशींच नाटकां आनी नाटककारांच्या नांवांनी हो लेख भरतलो.) पूण हीं नाटकां कला अकादमीच्या सभाघराभायर चल्लीं नात. लोकांमदीं पावलीं नात. वेवसायीक पावंड्यार तर नाच्च ना. कितल्याशाच नाट्यसंस्थांनी आनी कला अकादमीच्या रंगमेळ रॅपर्टरी संस्थेनूय प्रयत्न केले. पूण तितले येसस्वी जाले नात. 

1990 चें दसक येयसर गांवांतल्या लोकांचें शारीकरण जावंक लागिल्ल्यान गांवच्या जात्रांतलीं मराठी हौशी नाटकां बंद जावपाक लागिल्लीं. अचूक हींच संद तरनाटो नाट्य कलाकार राजदीप नायकान उखल्ली. पुंडलीकबाबान तेचेखातीर खासा वेवसायीक नाटक बरयलें. ‘तिरंगी चक्राचक्री.’ 1998 वर्सा. हें नाटक सुमराभायर गाजलें. लोक पयशे फारीक करून कला चेतनाचीं नाटकां व्हरपाक लागले. वर्सान वर्स नाटकांची मागणी वाडपाक लागली. एक राजदीपूच एकाच सिझनांत वांगडाच चार-चार पांच-पांच नाटकां करपाक लागलो. तेतूंतल्यान स्फूर्त घेवन हेर तरनाटे फुडें सरले. फोंडेचो प्रशांत सतरकार, सत्तरेचो विशाल गांवस, कुडचडेंचो मयूर नायक अशे कितलेशेच. आयचे घडये वेवसायीक पावंड्यार नाटकां करपी वट्ट 35 पंगड गोंयभर आसात. दरेका पंगडाचे उणेच सरासरी 30 प्रयोग धल्ले जाल्यार लेगीत ह्या नाटकांचे हजारभर प्रयोग तरी गोंयभर जातात. पूण हीं चडशीं निम्नवेवसायीक स्वरुपाचीं नाटकां. आयोजक पयशे फारीक करतात आनी प्रेक्षक फुकट नाटक पळयतात. 

उपरांत 2001 वर्सा ‘मिक्सिंग फिक्सिंग’ नाटकांतल्यान राजदीपान तिकेटींचे प्रयोग लावपाचो आनीक एक प्रयोग सुरू केलो. पयलीं पयलीं प्रतिसाद उणो मेळटालो. पूण फाटल्या 20 वर्सांनी ल्हवू ल्हवू हो प्रयोगय येसस्वी जावंक लागला. गोंयचो हिंदू समाज तिकेटी काडून नाटकां पळयतालो तीं फकत महाराष्ट्रांतलीं मराठी नाटकां. पूण आतां कोंकणी नाटकांय पळोवपाक लागला. तेचे उरफाटें तियात्रांचें. तेचे प्रयोग तिकेटींनीच चड जातात. गांवच्या फॅस्तांक जावपी तियात्र उणे जाल्यात. पुराय भारत देशांतय तिकेटीच्या नाट्यप्रयोगांक देंवती कळा लागल्या. विसाव्या शेंकड्यांत मराठी, गुजराथी, हिंदी वा बंगाली नाटकां वेवसायीक पावंड्यार तुफान चलतालीं. पूण एकविसावो शेंकडो येयसर ती वेवसायीक इण्डस्ट्री गलगलाक येयल्या. कोंकणी तियात्र मात आयजलेगीत वेवसायीक पावंड्यार माची गाजयत आसा. आतां तर चडसो गोंयकार लंडनाक वचतसावन थिंगा तर दिसाक तियात्रांचे चार-चार प्रयोग लेगीत जातात. पयलीं मडगांवच्या गोमंत विद्या निकेतनांत जाताले तशे.

तियात्राचो प्रवासः ऑपेरा, सामाजीक विशय ते फार्स

ह्या तियात्रांचीय काणी मजेशीर आसा. तेन्ना क्रिस्तांव गोंयकार चडसो काम करपाक मुंबय वयतालो आनी थिंगाच्या गांवच्या कुडांनी रावतालो. आपले मनरिजवणेखातीर उत्तर गोंयचे कलाकार थिंगा जागोर करताले आनी दक्षीण गोंयचे फेळ, म्हुटल्यार इंत्रुजांतलो खेळ. पूण ह्या दोनूय प्रकारांनी पोजडे विनोद वाडत चलिल्ले. तें पळोवन बार्देस तालुक्यांतल्या आसागांवचो लुकाझिन रिबेर हो तरनाटो कलाकार बेजारलो. ही गजाल 132 वर्सांफाटली. 1892 वर्साची. तेन्ना ‘इटालियन बॉय’ हो ऑपेरा भारतांत येयलेलो. तेचो बॅकस्टेज आर्टिस्ट जावन लुकाझिनबाब पुराय भारतभर भोंवलो. आनी ते परत वयतना तेंचो नेपथ्याचो सॅट तेणें सवायभितर विकतो घेतलो. तोच ऑपेरा ‘इटालियन भुरगो’ ह्या नांवान कोंकणी केलो. आनी 7 एप्रील 1892 ह्या वर्सा पयल्या कोंकणी तियात्राचो प्रयोग मुंबय जालो. युरोपी आधुनीक थेटरांतल्यान स्फूर्त घेवन सादर जाल्लें पयलें आधुनीक कोंकणी नाटक.

तेतूंत आनीक एक गजाल घडली. हो सॅट बदलपाक खूब वेळ वयतालो. मागीर मदल्या वेळार कितें करप? तियात्र करपी चडशे कलाकार मुज्ग वाजोवपी आनी गावपी आसले. तेणीं नेवी आयडियार काडली. फाटल्यान सॅट बदलायतना प्रवेशाचो पड्डो उडोवप आनी फुडल्यान येवन कांतार म्हणप. तेतूंतल्यानच फुडें कांतारांचें सोलो, ड्युयेट, ट्रियो, चवको वा क्वॉर्तेत अशे वेगवेगळे प्रयोग सुरू जाले. मुखेल काणी सात भागांनी वांटून सात पड्ड्यांचो तियात्र सुरू जालो. आनी मदीं मदीं काणयेकडेन कसलोच संबंद नाशिल्लीं वेगवेगळ्या विशयांवेलीं कांतारां. देशांतलो, आनी घडये पुराय संवसारांतलोय आसत, संगीत नाटकाचो हो एक अभिनव प्रयोग. तेन्ना सगळे तियात्र हे ऑपेरांचे अणकार आसताले. आनी सादेसुदे ऑपेरा न्हूं. शेक्सपियराचीं गाजिल्लीं ‘हॅम्लेट’, ‘रोमियो अॅण्ड ज्युलिएट’ असलीं नाटकां लेगीत. 

तेतूंतल्यानच  जुवांव आगुस्तीन फॅर्नांडीसान, म्हुटल्यार पाय तियात्रिस्तान, निजाचे तियात्र बरोवपाक सुरवात केली. थळावे विशय घेवन. तेयबी सामाजीक विशय घेवन. तेंचीं नांवाच चोयल्यार तुमकां गोमतलें. ‘रिव्होल्ट दे सोत्तरी’, ‘भाटकारा’, ‘कुणबी ज्याकीं’, ‘बॅब्दॉ’, ‘दोतीचें कॅस्तांव’, ‘वावराडी’ अशे जायते तियात्र. पोर्तुगीज भाशेंत थियेटराक तियात्रो म्हणटात. तेतूंतल्यान थियॅत्र म्हूण तें पयलें सुरू जालें, उपरांत थियॅत्रो, थियॅत्र, तियात्रो, तियॅत्र अशें करीत करीत निमणें तियात्र हें उतर रूढ जालें. गोंय मुक्त जातकीर हे तियात्र गोंयां येयले आनी तिकेटींचे शो सुरू जाले. तेतूंतल्यान कितलेशेच एकापरस एक खडेगांठ तियात्रिस्ट फामाद जाले. (तेंचींय नावां घेयना, तुमी जाणात तीं.) पूण ल्हवू ल्हवू लोकांक तियात्रांतले रोडसायड पड्डो उडोवन केल्ले विनोद चड आवडूंक लागले. तेका ते सायड शोय म्हणटाले. तेतूंतल्यान तियात्रूयबी विनोदी चड आनी सामाजीक उणो असो जावंक लागलो. 

सगळेच तियात्र फकत विनोदान भरिल्ले आसताले अशें न्हूं. कितलेशेच नवनवे प्रयोगूय जाताले. कला अकादमीचे तियात्र सर्तींतले तियात्र वेगळेच आसताले. तोमाझीनबाब कार्दोज तेतूंतलो पायोनियर. पूण ते वेवसायीक पावंड्यार चलनासले. जी गत कला अकादमी सर्तींतल्यान कोंकणी नाटकांची, तीच ह्या सर्तींतल्यान तियात्रांची जाल्ली. इतले म्हणसर 1980 चें  दसक सुरू जातना रोझफर्न्सान ‘थापॉट’ ह्या तियात्रांतल्यान तियात्राचें स्ट्रक्चर बदलपाक सुरवात केली. ते तियात्र चल्लेयबी. रोझफर्न्स तर सँच्युरी किंग जालो. शंबर शंबर प्रयोग करपी तियात्र एकार एक येवपाक लागले. रुझार रॉड्रिग्सान कांतारां नाशिल्ले नॉन-स्टॉप ड्रामा सुरू केले. तेय कांय तेंप चल्ले. हो कांय प्रमाणांत मराठी थेटराचोय प्रभाव आसलो. प्रिन्स जाकोबान तर ‘सई रे सई’ हें मराठी नाटकूच तियात्र करून माचयेर हाडलें. तेंय उपाट चल्लें.

ह्याच 1980 च्या दसकांत तियात्राचे माचयेर आनीक एक देखदिणो प्रयोग जालो. ‘एकूच रस्तो’ हो एम्. बॉयराचो तियात्र. एक हिंदू कुटुंब आनी एक क्रिस्तांव कुटुंब हेंची काणी. आनी थिंगा तेणे माचयेर हिंदू कलाकार हाडोन नाचयले. तो तियात्र आकांत चल्लो. मागीर त्या तियात्रांत काम करपी उल्हास बुयांव आनी प्रेमानंद सांगोडकार हेणींय तियात्र काडले. प्रेमानंद लोटलीकार तर तियात्रिस्ट म्हुणोन आजूय गाजता. लोक हिंदू कलाकारांकय दाद दिवंक लागले. पूण तियात्रांचे हे प्रयोग हिंदू प्रेक्षकाक तियात्रावटेन ओडपाक शकले नात. 

उपरांत एकविसावो शेंकडो येयसर तियात्राचेंय स्वरूप बदलपाक लागलें. तें चड विनोदाकडेन वचपाक लागलें. दुसरे वटेन टीव्हीवेलें दूरदर्शन, वेगवेगळे खाजगी टीव्ही चॅनल, देशाभायले चॅनल, रियॅलिटी शोस, ओटीटी प्लॅटफार्म हेतूंतल्यान एकापरस एक बऱ्यो कलाकृती लोकांच्या घरांनी पावंक लागल्यो. तेका लागोन तरनाटो प्रेक्षक तियात्र पळोवपाक वचपाक फाटिंफुडें जावंक लागलो. 

नाटक-तियात्रामुखावेलें नवें आव्हान

हे अशे सगळे फाटभुंयेर आज राजदीप नायकाचो ‘गांव जाला जाण्टो’ हो नवो प्रयोग सुरू जाला. आमकां पोजडे विनोद नाकात, देसेंत विनोद जाय; आमकां सामाजीक विशय जाय अशें सांगीत क्रिस्तांव प्रेक्षक तेच्या नाटकांक गर्दी करपाक लागला. आनी दुसरे वटेन ह्या नाटकांक हिंदू प्रेक्षकूय तिकेटी काडून वचपाक लागला. तेभायर मुसलमान लोकूय. तियात्र आनी नाटक एकठांय येवपाक लागलां. ह्या दोनूय समाजांचीं सुखदुख्खां एकठांय करपी विशय लोकांक आवडपाक लागल्यात. नाटकांतल्या नवनव्या प्रयोगांक लोक बॉल्सांतले दुडू मोडून प्रतिसाद दिवपाक लागल्यांत. 

हे बदलते परिस्थितीचेर आतां नाटकां आनी तियात्र करपी कलाकारांनी विचार करपाचो वेळ येयला. खंयच्याय एका समाजाक न्हूं, तर गोंय आनी गोंयकाराक मदीं दवरून नाट्यकृती उबी करीत जाल्यार हिंदू, क्रिस्तांव आनी मुसलमान समाजांतले प्रेक्षक दाद दितात हें आतां दुबावाभायर वचून सिद्ध जालां. ते दिश्टीन जर पावलां मारीत जाल्यार तिकेटी काडून थेटरांत येवपी सगळ्या धर्मांचो प्रेक्षक तेंकां मेळपाक शकता. थेटराच्या इकॉनॉमिक्साचो हो नवो फॉर्म्युला. निमणें नाटक म्हुटल्यार थियेटर. आनी तियात्र हेंय उतर थियेटरांतल्यानूच येयलां. ही गजाल मतींत घेवन गोंयांत नाटकाचे घातिल्ले हें वांटे जर एक जायत, जाल्यार नाटकाच्या मळार एक नवी क्रांती जावंक शकता. 

आनी, हय, ते दिश्टीन राजदीप नायकाचें ‘गांव जाला जाण्टो’ हें नाटक गेम चेंजर जावंक शकता.