आतां झगडप कोणाकडेन रे, संजीव?

एकामेकांचे कांय सभावदोश आवडनात तें मनांतल्या मनांत दवरून केल्ले दांभीक इश्टागतीपरस, एकामेकांविशी कितें दिसता तें तोंडार सांगून, झगडून, जपून दवरिल्लें जिवाभावाचें नातें हीच खरी नितळ-निर्मळ इश्टागत आसता. देखूनच, संजीव, तूं अचकीत झगड्यांच्या मांडावेल्यान उठून गेलो तेन्ना सोसूंक जालेंना म्हज्यान. खुब्ब रडलों हांव. आजुनूय तुजी याद आयल्यार काळीज भरून येता. 

‘हाडामांसाचीं देवळां’ म्हुणुन एक पुस्तक बरयल्लें तुवें. तुका भाविल्ल्या कांय व्यक्तिमत्वांचेर. तातूंत तूं बसना हेंय सांगिल्लें तुवें म्हाका. प्रशांतीचेर मात मुजरत बरयल्लें. तेनिमतान, म्हजेर कांयच बरयनासतना लेगीत, तुवें म्हजेविशीं बरोवंक नाशिल्लें एक्कान-एक उतर वाचून काडलें हावें. अंतर्मुख जावन. खुब्ब फायदो जालो म्हाका ताचो. आनी तूं गेलों तेन्ना दिसलें – हाडामांसाचो सभामंडप गेलो. देवळांत देवामुखार मान बागयतात तेन्ना ओग्गी जातात आमी. दोळे लेगीत धांपतात. पूण सभामंडपार मात सगळ्या गुणदोशांचें प्रदर्शन घडयत मनांत येता तें सगळ्यांमुखार बिनदिक्कत उलयत वतात आमी. मनाक मारता तशे वागत वतात आमी. कोणाचीच पर्वा करिनासतना. तसोच आशिल्लो तूं. हाडामांसाचो सभामंडप!

आमी केन्ना मेळ्ळे ती याद जायना म्हाका. पूण जाहीरपणान केन्ना झगडले ती मात याद करून, याद जाता तुका, केन्ना केन्ना कितले मनमेकळे हांसताले आमी! विद्यार्थी चळवळींत आसतना 1980-84 भीतर केन्ना तरी. आसतले 20-25 वर्सांचे. आमचे क्रांतीकारी चळवळीचें एक सांस्कृतीक अधिवेशन आशिल्लें दिल्ली. धेंपे कॉलेजींतल्यान कांय इश्टांवांगडा तूंयबी आयिल्लो. आमचें कॉम्रेड्सांचें मुक्तमनी वागप तुका खटकतालें. मार्क्सवादी चळवळींतलीं कांय हटवादी मतां मानवनाशिल्लीं तुका.

तूं परत आयलो, आनी ‘कुळागर’ मासिकांत एक सडेतोड लेख बरयलो – “पुरो सायबा, दिल्ली पळयली”. म्हजें सणकलें. म्हाकाय तुजे विचार खटकताले. हावें त्या लेखाक तितलीच सडेतोड जाप दिली – “दिल्ली न्हय, वल्ली पळेली”. तेन्नाच्यान संजीव वेरेंकार नांवाची ही वल्ली म्हजे जिणेक सासणाची चिकटली, ती मरसर उरतली. तूं गेलोच, पूण हांव वचसर दसून उरतलो तूं म्हजे जिणेक. आमच्या ह्या नात्याक मरण ना खरें. 

मागीर कवी संमेलनांनी आपटताले, साहित्य मेळांनी मेळटाले, थंय वाद घालताले. म्हाका म्हजी क्रांतिकारी चळवळ व्हड, जाल्यार तुका तुजी कोंकणी चळवळ. आमी आशिल्ले कोंकणी चळवळींत, पूण येवन-वचून. तुवें मात तुजी जीणच कोंकणी चळवळीक ओंपिल्ली. लज-भीड-मुर्वत बाळगिनासतना जात्रांनी वचून, साकाचेर पुस्तकां दाळून, जात्रेक आयिल्ल्या भाविकांक कोंकणी साहित्याचें दर्शन घडयताले तुमी दोग-चार जाण. पुराय कोंकणपट्टेंतलो कोंकणी समाज जाणा जावंक सायकली घेवन यात्रा काडटाले तुमी गोंयच्यान मंगळुरा. एक्क साहित्य मेळ चुकयनासले, संमेलनां तर नाच ना. आमीय येताले जमता तेन्ना. पूण मेळ्ळे जाल्यार परत तेंच – मतभेद, वाद, आनी झगडीं. आनी वांगडाच, एकामेकांच्या कामाविशीं आदरूयबी. 

तूं रावता त्या वळवय-सावय-वेरेंच्या वाठाराक ‘मिनी महाराष्ट्र’ म्हणटाले. आमच्या काणकोणां तर शिंवाच्या चिन्नाचेर फातोर उबो दवरल्यार लेगीत वेंचून येतलो अशें हड्ड्यार हात मारून सांगपी मगोवाले आशिल्ले. म्हजे आवय-बापूय तर कट्टर महाराष्ट्रवादी. राजभास आंदोलनाच्या काळांत तर तुमी भोगलां तें कोणेच भोगलें नासतलें. हिणसावप, बकच्छायो, आनी ऐन आंदोलनाचो भार आयिल्लो तेन्ना तर टोमणे आनी मार लेगीत खाला तुमी. महेश नायकाक तर बडय बडय बडयला. तेमानान आमी काणकोणकार मातशे साल्वार. कारण आमी कोंकणीवादी आसले तरी कितल्याशाच सामाजीक चळवळींनीय वावुरताले. तेन्ना आंगार हात घालपाचे प्रसंग चुकून. आरबीएस कोमरपंताक कोणाल्या तरी गोठ्यांत लिपून रावचें पडिल्लें. 18 डिसेंबराचे रातीं झाडा-पेडां मारून रस्ते आडायले तेन्ना दुसऱ्या दिसा दीसभर म्हाकाय लिपून रावचें पडिल्लें. सीआयडी पुलिसांपरस चावडेवेले मराठीवादी पळयत ही भिरांत चड. मागीर दीस पडटकीर ल्हवूच फाटले वाटेन मोटारसायकलीवेल्यान पसार जावचें पडलें म्हाका. 

सुरवेक आमी ‘कोंकणी प्रजेचो आवाजा’ वांगडा नाशिल्ले. कारण मराठीविशीं आशिल्लें आमचें मत वेगळें आशिल्लें. (निमणे कायदो करतना आमच्याच मताचो विचार करचो पडलो, पूण कायद्यांत मराठीक ताचेयपरस चड सुवात दिली म्हूण आमीच आंदोलन केलें ती गजाल वेगळी.) पूण राजभास आंदोलन खर जायत गेलें आनी आमची पी.एस.यू. (प्रॉग्रेसिव्ह स्टुडंट्स युनियन) पुराय शक्तीन आंदोलनांत ‘कोप्रआ’ वांगडा भरसली. मात आमचें वेगळें अस्तित्व दवरूनच.

18 डिसेंबरा उपरांत (1986) गोंयभर आंदोलन कशें कितें अचकीत उग्र जालें, रस्ते कोणे आडायले, रूख कोणे मारून उडयले, कदंब बशी कोणे फोडल्यो, तांकां उजोय कोणे घातलो, रस्ते कोणे पेटयले हें ‘कोप्रआ’च्या फुडाऱ्यांक कळच ना जालें. निमणे त्याच हिंसक आंदोलनान दिल्लीवाल्यांचे दोळे उगडले. गोंय पेटत गेलें, आनी दिल्लीच्या फुडाऱ्यांक तशेंच राजभाशेचें राजकारण करतल्या गोंयच्या राजकी फुडाऱ्यांकय अक्कल आयली. झक मारीत कोंकणी राजभास केली. 

तूं जाणा आशिल्लो हें सगळें. देखूनच राजभास आंदोलनाचेर पुस्तक बरयलें तेन्ना ह्यो सगल्यो घडणुको समजून घेवन त्या गजालिंचो मुजरत उल्लेख केलो तुवें तुज्या पुस्तकांत. कितल्योशोच खबर नाशिल्ल्यो गजाली आयल्यो उक्ताडार. तुजी ही टिपकागदी कळाशी खऱ्यांनीच मानपाची. तितलीच तुजी कोंकणीकडली निश्ठायबी. नाजाल्यार कोण वकील जावपाक गेल्लो पिसो कॉलेजीचेर लाथ मारून ‘सुनापरान्त’ ह्या कोंकणी दिसाळ्याच्या प्रयोगाक वेंग मारपाचो? तुजेभशेनच प्रकाश कामत चार्टर्ड अकावटंट जावपाक गेल्लो. ताणेय थंडपणान माल्ली उडी ह्या होमखणांत. आपापल्या करियरांचेर खोंट मारिल्ल्यान गोंय एक वकील आनी एका सी.ए.क मुकलें खरें, पूण दोन खडेगांठ पत्रकार मेळ्ळे गोंयांक. 

तशी तुजी पत्रकारिता म्हाका केन्नाच आवडलिना. उरफाटें हांव म्हणन, तुवें पत्रकारिता केलीच ना. केली ती फकत बातम्यांची खर्डेघाशी. काल स्मशानांत तुजो आदलो संपादक सुरेशबाब वाळवे मेळ्ळो. 70 किमो घेवन कॅन्सरासारक्या दुयेंसाकडेन झगडटना लेगीत स्कूटर घेवन मुद्दाम आयिल्लो तुज्या निमण्या दर्शनाक. तेवटेन तुजी कूड धगधगताली, आनी वाळवेबाब म्हाका खंती जावन सांगतालोः

“पत्रकारिता केन्नाच गंभीरपणान घेतलिना संजीवान. देखून एका बऱ्या पत्रकाराक मुकलें गोंय.”

हांव शंबर टक्के सहमत ताचेकडेन. तुका कितलेशेच फावटीं सांगलें आसतलें हावें हें म्हजें मत. पूण तुजी जाप एकूचः

“हांव कवी. पत्रकारिता हांव जगपाखातीर करतां.”

देखूनच आमचेवरी प्रो-अॅक्टिव्ह पत्रकारिता केलिना तुवें. पूण अशें म्हुणून पॅसिव्ह पत्रकारिताय केन्ना केलिना. अॅक्टिव्ह आशिल्लो फिल्डाचेर. आमी आक्रमक जावन केल्ल्या प्रस्नांपरस तुवें थंडपणान विचारिल्ल्या प्रस्नांक ओगीच भिनाशिल्लो मनोहर पर्रीकार. तुवें तोंड उगडलें काय ताचें तोंड पडटालें. पूण तुजी ही ताकद केन्नाच वापरलिना तुवें पत्रकारितेखातीर. एनी वे, जितो आसतना केन्ना आयकलें ना आमचें, आतां कितें फायदो वाद घालून? समादान इतलेंच, कीं उदरनिर्वाहाची नोकरी म्हूण पळयली तरी भ्रश्ट पत्रकारिता केलिना तुवें केन्नाच. बातम्यो विकल्योय नात, आनी आपणाकूय विकलोना केन्ना खबरांच्या बाजारांत. नाजाल्यार आयची पत्रकारिता…. आसूं. बरे सुटले आमी रिटायर जावन. 

एका प्रस्नाची जाप मात केन्नाच सारकी दिलिना तुवें म्हाका. संजीव मुळांत कवी, पत्रकार, काय आंदोलक? रायटर हो फायटर आसचो हो रविन्द्रबाब केळेकाराचो मंत्र कोंकणी चळवळीपुरतो समजूं येता. पूण तुवें तर आपणाक नायलॉन 6,6 आड जाल्ल्या आंदोलनांतय झोकून दिल्लो स्वताक. ताका लागून बंदखण लेगीत भोगची पडली तुमकां. हांगां मात तुजें आनी म्हजें जमतालें. जावं साहित्यीक, जावं पत्रकार, वेळ येता तेन्ना हीं बंदनां भिस्क्यार मारून गोंय साल्वार करपाक आंदोलनाच्या होमखणांत उडी मारप हें दरेका गोंयकाराचें कर्तव्य. तूं सांगतालोयबीः

“संवेदना म्हत्वाची. कविता जावं, बातमी जावं वा आंदोलनांतल्यो घोशणा आनी भाशणां हीं संवेदनां उक्तावपाचीं निखटीं माध्यमां.” 

देखूनच तर पत्रकारितेंभीतरय लिंगीक छळाचीं दुश्कर्मां घडपाक लागलीं तेन्नाय पेन सकयल दवरून परत देंवलो तूं आंदोलनांत. हें आंदोलन तूं जेभाशेन चलयतालो ताचेविशीं एक आंदोलक म्हूण म्हजें मत थोडें वेगळें आशिल्लें. ताची निमणी निश्पत्ती कितें जातली तें आंदोलनाच्या अणभवान सांगपाचो प्रयत्न केलो हावें. पूण तुका आनी हेर थोड्यांकय तें मान्य नाशिल्लें. मात तेन्ना एक गजाल आवडली म्हाका तुजी. सरळ सांगलें तुवें म्हाका –

“संदेश, तूं ह्या आंदोलनांत पडनाका आमचे वांगडा. फकत तेंकोच दी तुजो. आमी पळयतात कितें करपाचें तें.”

निमणे हावें सांगिल्ली तीच निश्पत्ती जाली. तेन्ना मान्यय केलें तुवें तितल्याच प्रांजळपणानः

“चुकलेंच तें आमचें. आरंबशूरपणां नाकाशिल्लीं करूंक.”

ह्याच तुज्या स्पश्टवक्तेपणाच्या मोगांत पडिल्लों हांव. दाखय-लिपय कांय ना. वायट दिसल्यार उपकारता, पूण दिसतां तें सांगून उडोवप. ताका लागून दुखावले खूब जाण. पूण तुवें पर्वा केलिना कोणाची. 

देखूनच जावंये, सत्तरीची ‘साहित्य मंथन’ ही कार्यावळ जेन्ना हावें माश्यां, काणकोणां आमच्या घरा व्हेली तेन्ना मुखेल सोयरो म्हूण म्हाका तूंच पयलीं येवजलो. एक स्पश्टवक्तो साहित्यीक इश्ट म्हुणून. आनी आमच्या गांवचो भावोजीय म्हुणून. सरिता आमच्या सगळ्यांच्याच मोगाचें. तुजो मेवणो सुशांत तर आमच्या इश्ट परिवार पंगडांतलो. पूण आमच्या भावोजीचो योग्य तो भौशीक मानसन्मान केन्नाच करुंक पावले नाशिल्ले आमी माशेंकार.

त्या दिसाचो तुज्या तोंडावेलो तो दिलखुलास हांसो आजून म्हज्या दोळ्यांमुखावेल्यान हालना. काणकोणाविशीं तुका हरशींय खूब अभिमान. कोंकणीच्यो बकच्छायो करीत मराठीची घुडी नाचोवपी संवंगांनी आमकां जशें हुंवाळून उडयिल्ले, तशेच तुमकांयबी तुमच्या गांवांत. आनी काणकोणच्या स्वातंत्र्यसैनिकांविशींय तुका सुमराभायर आदर. देखूनच जायत घडये, स्वातंत्र्यसैनीक विश्र्वंभर लोलयेकाराचे धुवेची, सरिताची सोयरीक, दोळे धांपून मान्य केली आसुंये तुवें. (हें एक विचारपाचें उल्लेंच मरे). 

पूण हालिसराक तूं खूबच पर्सनल जावंक लागिल्लो, संजीव. सांगतालोंय तुका हांव परत परत. पूण तुजें कडवटपण वाडूंक लागिल्लें दिसान दीस. तुमी कोंकणी चळवळींत केल्ल्या कार्याचो आदर राखना आयची तरनाटी पिळगी म्हुणून तुका राग येतालो. हावें सांगपाचो यत्न केलो तुका –

‘आरे, आमीय अशेच तणशेटाले रे आमच्या तरणेपणांत.”

पूण तूं म्हणटालोः

“हय रे, पूण जाण्टेल्यांचो अनादर करून न्हय. तांच्या कार्याचो पुराय आदर राखून.”

ज्या उर्मटपणान केन्ना केन्ना कांय तरनाटे वागतात तें पळोवन फुगार जातालो तूं. “एका पांखान मोर जावंक सोदतात रे हे” असल्यो तुजे पोटलेंतल्या अस्सल ओंपारी मारून शीण काडटालो तूं. फेसबूक आनी व्हॉट्स अॅपाचेर कविता घालून तोखणायेन भुल्लुसून वताले तरनाटे तेन्ना अस्वस्थ जातालो तूं. तसो जीणभर ‘अस्वस्थ सुर्या’ जावनूच जगलो तूं. तुजें संवेदनांचें ‘भावझुंबर’ जशें कानाक गोड लागपासारकें किणकिणटालें, ताच्याकय चड हालिंसराक कोडू लागपासारकें कणकणटालें. तुजी कविताय भौशीक वाट सोडीन पर्सनल जावंक लागिल्ली. तूं कवितेंतल्यान व्यक्त जावपी हें मान्य, पूण कविता वैयक्तीक कडवटपणां उक्तावपाखातीर व्यक्त करपी माध्यम जावची न्हय. भौशीक मळावेलें तुजें कवितेचें शस्त्र वैयक्तीक पावंड्यावेलें अस्त्र जावंक लागिल्लें. देखूनच, हुस्को जातालो म्हाका तुजो. 

हालीं परत भाशेच्या प्रमाणीकरणाच्या विशयावेल्यान आमचें पेटलें तेन्ना खूब जाणांक – खासा करून कोंकणी चळवळींतले तरणे पिळगेक – अजापच जाल्लें. कशे कितें एकामेकांचीं नांवां घेवन दोशारोप करतात हे दोगूय जाण? आनी तरीकय खांदार खांदो घालून भोंवतातय इश्ट कशे. कांयच जावंक नाशिल्ले भाशेन. तांचीय चूक ना म्हणा. कारण तांणी पळयल्या ती हालिंची कोंकणी चळवळ कसली? तोंडार कवतूक करप, आनी फाटल्यान तास तास तासप. पूण आमी पळयल्ली जाण्टेल्यांची कोंकणी चळवळ ही जिणेची देख कशी. वैयक्तीक पावंड्यावेले वैचारीक मतभेद आसूनय वेळ पडटा तेन्ना ते कुशीक दवरून एकामेकांखाातीर जीव दिवपाच्या किंवाट्यान वांगडा रस्त्यार येवप. आमी दोगांय तर तोंडारच एकामेकांचेर तुटून पडटाले. लेख बरोवन आपली भुमिका मांडटना नांवां घेवन टिका करताले. तरीकय वाडदिसा सकाळफुडें पयलो फोन तुजोच आसतालो. चळवळींत खंयूय कितें तरी चुकताशें दिसलें जाल्यार ताचेर विस्वासान उलोवपाकय फोन करतालो तूं.

तुज्या ‘प्रेरणा रूख’ पुस्तकाक तुका म्हजी प्रस्तावना जाय आशिल्ली. कारण गोमंतक मराठा समाजाच्या क्रांतीकारी सायलंट रिव्हॉल्युशनाचेर (भारतांतलें एकमेव) आमी कितले फावटीं चर्चा केली आसतली कोंत ना हिशेब. पूण तुजी अट आशिल्ली. 

“म्हाका तुजी प्रस्तावना जाय. पूण तूं ती हालीं बरोवंक लागला ते हेंगाडी भाशेंत नाका.”

“ती हेंगाडी न्ही, संजीव. भोवसंख्य उलयतात अशीं थोडींभोव उतरां तीं.  तीं घडयल्ल्या जाण्टेल्यांचो अपमान करनाका.” 

“जायत घडये, पूण तुका सोबना तें. बंद कर तें सवंग आतां.”

“अडेचें सवंग हाडना हांव. म्हजी प्रामाणीक भुमिका ती. हांव ती मांडीत रावतलों. पुस्तकय बरयतलों एक दीस ताचेर.”

“बरय. पूण म्हजी प्रस्तावनाय तेच भाशेंत बरयतलो?”

“हय.”

“तशें जाल्यार नाका म्हाका तुजी प्रस्तावना.”

“कांय हरकत ना. तुजी इत्सा. पूण हांव तशें बरोवपाचें बंद करचों ना. चालू दवरया आमचें झगडें.”

“हय तर, हांव सोडटा काय कितें तुका?” तुजा हांसत हांसत कमँट. 

आमी आमचो वाद चालूच दवरलो. तुवें फोनाफोनी करून कितल्याशाच लोकांक म्हजे भुमिकेआड तयार केले. पूण म्हाका निखालस वायट दिसलेंना. कारण तुजी म्हजेलागीं वैयक्तीक दुस्मानकाय नाशिल्ली हें जाणा आशिल्लों हांव. म्हजीय नाशिल्ली.

देखूनच तर आज, हो लेख बरयतना, संजीव, फकत तुका वायट दिसचें न्हय, म्हूण हावें म्हजो प्रमाण भाशेचो प्रयोग कुशीक दवरला. तुका जी म्हजी भास आवडटाली तेच भाशेंत बरयलां. फकत तुजे खातीर. एक दीस. 

…. नाजाल्यार, म्हज्या मायेमोगाच्या झगडाळ इश्टा, आनीक कशीं कितें आर्गां ओंपूं तुका? 

पूण, हाचेफुडें कोणालागीं इतल्या मुक्त मनान झगडप रे हावें, संजीव? सामकोच वाऱ्यार सोडून गेलो मरे तूं म्हाका…