वर्स 1974. हांव तेन्ना णव्वेंत. म्हाजी भयण संध्या (ताई) काणकोणां प्राथमीक शिक्षक म्हुणोन काम करतालें. तेंचो एक टूर वचपाचो आसलेलो. कोल्हापूर, शिर्डी, ओरंगाबाद, अजंठा, वेरूळ असो आठेक दिसांचो. धायेक मास्तर-बाई टेम्पो करून गेल्लीं. तेंचे मदीं हांव एकलोंच 14 वर्सांचो भुरगों. त्या आठ दिसांनी म्हाजी कमलाकर म्हाळशी हे व्यक्तिलागीं लागिंच्यान वळख जाली. तेन्ना तेचीय पिराय तशी व्हडली न्हूं. म्हाका दिसता फकत 27 वर्सां. पूण तो त्या पंगडाचो मुखेली कसो. चडशे मास्तर-बाई लग्नबी जाल्ले नाशिल्लेच. आपल्या तरण्या धुवांक आठ दिसांच्या टुराक धाडपाचो काळ तो नाशिल्लो. काणकोणां तर निखालस न्हूं. पूण कितल्याशाच आवय-बापायनी आपापल्या तरण्या धुवांक निश्चिंत मनान ह्या टुराक धाडलो तो फकत एका मनशाचेर पातयेवन. कमलाकर म्हाळशी. पुराय काणकोण ह्या तरण्या मास्तराकडेन कितल्या विस्वासान पळयतालें हेची आनीक दुसरी कसली देख जाय? तोच विस्वास नाटकांचे प्रयोग करतनाय. हे मास्तर-बाई वर्सांतल्यान एक फावट नाटक करताले. येसायो सांजे शाळा सोंपतकीर. एका म्हाळशी सराचेर पातयेवन धूमधडाक्यांत नाटकां जातालीं.
ह्या एप्रील म्हयन्याच्या 5 तारकेर म्हाळशी सरान पंच्यात्तरी हुपली. फाल्यां काणकोणकारांनी श्रीस्थळा तेच्याच गांवांत तेचो सत्कार दवल्ला. तेनिमतान सरसर करीत सराच्यो यादी दोळ्यांमुखार नाचपाक लागल्यो. त्यो बरोवन हिंगां घालतलों जाल्यार वांगडा तेचे फोटे खंय मेळटात जाल्यार पळोवया म्हुणोन गुगुलांत म्हाळशी सराचें नांव माल्लें. जाल्यार सगळ्यांत वयर हेचो इन्स्टाग्राम अकावंट. सकयल फेसबूक. हे पिरायेर फेसबूक समजूं येता. पूण तरणे पिळगेचो इन्स्टाग्राम? आनी तेका पन्नाशेक फोलोवर्सयबी! पूण मागीर म्हुटलें, तेतूंत अजाप कसलें? जाण्ट्यांमदीं जाण्टो आनी भुरग्यांमदीं भुरगो जावन वावुरपी म्हाळशी सर आजून म्हुणोन खंय बदल्ला? तस्सोच आसा. ताजो टवटवीत तरण्या मनाचो, पूण तितलोच करारी आनी ताठ कण्याचो. विनयशील आसत, पूण तडजोडवादी न्हूं. तुका समजून घेवपी आसत, पूण म्हुणोन तुजे कसलेय थॅर चलोवन घेवपी न्हूं. तेका तेचें स्वताचें अशें ठाम मत आसा आनी दुसऱ्याक दुखयनासतना तें मांडपााची एक खाशेली कळाशीय आसा. जाण्टो जालो म्हुणोन तरणे पिळगेची धजा मान्ना, उरफाटें नवे आधुनीक विचारसरणेचो आदर करता आनी तेंच्या कलान घेवन नकळटणा आपले विचार तेंच्या काळजांत रोयत वता. लोकवेदाचो अभ्यासक जालो म्हुणोन कुड्डया परंपरांफाटल्यान धावना. उलट लोकवेदांतलीं मनीसपणाचीं मुल्यां आयच्या काळांत केळयत वता. एक अस्सल शेतकार कसो. दिसली कसदार जमीन काय माल्लोच रोव तेणे शेत कसून. हाडाचो शिक्षक!
भावनेच्या भरांत व्हांवन गेल्लो हावें तरी म्हाळशी सराक केन्नाच पळयलो ना. घडये आपली कितेंय चूक जाल्ली आसत जाल्यार ती आपले करणेंतल्यान सुदारतलो. पटिल्ल्या नव्या विचाराक वेंग मारतलो आनी तेचो मिशनरी जावन तें मिशन कशें मुखार व्हरतलो. हांव नकळो कितले जाण जाणात तें. आपले तरणे पिरायेचेर म्हाळशी सर कट्टर मराठीवादी आशिल्लो. महाराष्ट्रवादी गोमंतक पक्षाचो तर सामको खांबो कसो. भाऊसाहेब बांदोडकर ते शशिकलाताई काकोडकरामेरेन मगोकडेन आनी उपरांत ताईन घडयिल्ल्या भाऊसाहेब बांदोडकर गोमंतक (भाबांगो) पक्षाकडेनय. ‘कसेल त्याची जमीन’ हो ते पिळगेचो मंत्रूच आशिल्लो. मगोचे समाजवादी विचारसरणेचें पिशें लागिल्लो एक तत्वनिश्ठ विचारवंत म्हुटल्यार जाता. ‘गोमंतक’, ‘नवप्रभा’ आनी ‘राष्ट्रमतां’त लेगीत किंवाट्यान बरयतालो. जितलें प्रभुत्व मराठीचेर तितलेंच परिवर्तनवादी विचारसरणेचेर. ‘बोले तैसा चाले’ ह्या न्यायान घरांत लेगीत मराठी उलोवपी. ओपिनियन पोलावेळार कितलो वावुल्ला हांव नकळो. उपरांत सरकारी शिक्षक जाल्ल्यान राजकारणांत वांटो घेवंक मेळणा जालो. पूण पड्डयाफाटल्यान रावन जितलें जाता तितलें काम करीत गेलो.
पूण अचकीत तेचे जिणेंत आर. बी. एस. कोमरपंत नांवाचें एक वादळ आयलें आनी म्हाळशी सराची भाशीक जीण आरत्याची परती जाली. मराठी मोगी आशिल्लो खरो, पूण दोळ्यांक झापडां लायलीं नाशिल्लीं. गोंय महाराष्ट्रांत घालप चुकिचें आशिल्लें हें तेन्नाचे मराठीवादी पिळगेक ओपिनियन पोलाउपरांत होलमल्लेंच. तेन्ना उक्ते जाल्ले दोळे उपरांत म्हाळशी सरान केन्नाच परत गच्च धांपून घेतले नात. दोळे धांपून आपलेच धुंदेंत दूद पिवपी आत्ममग्न बुकलोय जालो ना म्हाळशी सर. कितलोय जालो तरी लोकवेदाचो अभ्यासक. कोंकणीची ताकद लोकवेदांतल्यान कळिल्लीच. पूण आधुनीक साहित्याच्या मळार कोंकणी एक भास म्हुणोन आपले ताकदीचेर उबी रावंक शकता हेचो साक्षात्कार जालो आनी मागीर म्हाळशी सरान केन्नाच फाटीं वळून पळयलें ना. कोंकणीची घुडी घेवन मल्लिकार्जुनाचे जात्रेंत येता तसो भार आयिल्लोवरी कोंकणीचो गडो जावन जो कोंकणी चळवळिचे होमखणांत देंवलो तो आजमेरेन. मल्लिकार्जुनाचे जात्रेक शिश्या रान्नी जातात. थिंगां तीन गड्यांचे तकलेंची रांदन करतात आनी तांदूळ शिजयतात. काणकोण हो तेन्ना मराठीचो बालेकिल्लो. कोंकणीचें शीत रांदपाक मुखार सरप म्हुटल्यार हुलपावन घेवपासारकेंच. मार्टीन मिनीन फॅर्नांडीस, आरबीएस कोमरपंत आनी कमलाकर म्हाळशी ह्या तीन गड्यांनी रांदन जावन कोंकणीच्या शिताचीं तपलीं आपले तकलेर शिजयलीं आनी लागलीं कोंकणीची तरंगां नाचूंक काणकोणांतल्या भोवजन समाजाच्या मांडार. तेन्ना काणकोणां कोंकणी चळवळ नाशिल्ली अशें न्हूं. आशिल्ली. पूण ती एका विशिश्ट समाजापुरती मर्यादीत आशिल्ली. ती जनमानसांत रिगोवपाचें काम ह्या तीन म्हालगड्यांनी केलें. हे गडे फकत काणकोणांतले न्हूं, गोंयचे कूस परतुपी भौशीक कोंकणी चळवळिचे खरेखुरे वीर म्हालगडे. आपूण जळून दुसऱ्यांक उजवाड दिवपी दिवे.
मराठी काणकोण कोंकणीमय जावपाक आनीक एक म्हत्वाचें कारण आसा. हे म्हालगडे फकत कोंकणीचो पाखो घेवन समाजांत वावुरनाशिल्ले. जी जी चळवळ परिवर्तनशील आसा ते ते चळवळींत ते सदांच मुखार आसताले. रेंदेर-रांपणकारांचे चळवळींतलो काणकोणांतलो फुडारी म्हुटल्यार मार्टीन मिनीन सर. राष्ट्र सेवा दलाच्या विचारांनी भारावन वचून नवनिर्माण अभियानाची घुडी खांदार मारुन परिवर्तनशील चळवळ उबारपी म्हाळशी सर. ‘भारत जोडो’ची सायकल यात्रा धरून उपरांत गुरुनाथबाब केळेकाराची ‘मार्ग’ चळवळीमेरेन सगळ्याक म्हाळशी सराचो फुडाकार. आनी शिक्षणीक धरून सगळ्या तरांच्या सामाजीक प्रस्नांचेर आवाज काडपाक आनी आमच्या विद्यार्थी चळवळीक लेगीत तेंको दिवपाक सदांच मुखार आसतालो तो आरबीएस कोमरपंत. काणकोणांत अशी एक्कूय कार्यावळ नासत जी ह्या तिगांच्या सहभागबगर जालिना. जें जें नवें आनी सामाजीक बदल हाडून मनशाची गुलामगिरी नश्ट करपी तें तें म्हजें हें ह्या तिगांचें ब्रीदवाक्यूच जाल्लें म्हुटल्यार जाता. तेतूंतल्यानच काणकोणांतली कोंकणी चळवळ परिवर्तनशील जाली. आज आमदार आनी विधानसभेचो सभापती आशिल्लो रमेशबाब तवडकार हो हेच परिवर्तनशील चळवळींतलो एक गडो. म्हाळशी सरासारको मार्गदर्शक तेका मेळ्ळो आनी आदर्श युवा संघ घडोवन तेणे व्यसनमुक्ती धरून शिक्षण आनी स्वावलंबनाचे धडे दीत तरणाट्यांक मार्गार हाडपाचें अभियानच हातांत घेतलें. आजूय तेच्या बलराम हायस्कुलाचो आनी वर्सान वर्स जातल्या अभिनव अश्या ‘लोकोत्सवा’चें प्रेरणास्थान आसा तें एकूच – कमलाकार दत्ताराम म्हाळशी!
हांव चुकना आसत जाल्यार म्हाळशी सराचे जिणेंतलो कोंकणी चळवळींतलो म्हत्वाचो पेणो म्हुटल्यार 14-15 फेब्रुवारी 1981. काणकोणां जाल्लें सव्वें अखील भारतीय कोंकणी लेखक संमेलन. ह्या संमेलनांतल्यान हो मराठी शिलेदार जो कोंकणीच्या माटवांत देंवलो तो फुडाराक आख्खें काणकोणच कोंकणीचो माटोव करून आजलेगीत अखंड वावर करीत आसा. काणकोण कोंकणी कला केंद्रांतल्यानच न्हूं तर शाळा, हायर सेकंडरी आनी कॉलेजींतल्यान शिक्षणीक मळार, ते भायर साहित्य निर्मणी, साहित्यीक कार्यावळी, कोंकणी नाटकां, तियात्र, लोकवेद, लोककला अशे एक न्ही दोन, दरेका मळाचेर. सरकारान काणकोणां उच्च माध्यमीक विद्यालय सुरू केलें आनी थंय कोंकणी विशय जाय म्हूण आरबीएस, सुकूर फॅर्नांडीस अशा तरणाट्यांनी आंदोलन केलें. मागणी मान्य जाली आनी हायर सेकंडरींत कोंकणी शिकोवपाची जापसालदारकी म्हाळशी सरान आपल्या भुजांचेर घेतली. नोकरेंतल्यान निवृत्त जायसर. आनी ही जापसालदारकी फकत कोंकणी भास हो विशय शिकोवपापुरती न्हूं, कोंकणी चळवळीचे सगळे शिलेदार हिंगांच तयार केले. तरणाट्यांची फौजच तयार केली म्हाळशी सरान. आनी तेंचे साहित्य प्रकाशीत करचेखातीर आपल्या बॉल्सांतले दुडू मोडून पुस्तकां काडपाखातीर प्रकाशन संस्थाय घडयली.
म्हाळशी सराखातीर चळवळ म्हुटल्यार फकत भास, साहित्य, विचार आनी तत्वां न्हूं. सगळ्यांत पयलीं येता तें मनीसपण आनी ते भावनेंतल्यान येयल्ली जबाबदारेची जाणविकाय. वैचारीक तत्वगिन्यानाचे डोस दिवपी विद्वान खूब आसतात. पूण जापसालदारकेन वागपी साप्प थोडे. भाशा आंदोलनाच्या काळांत तांचे हायर सेकंडरीचो एन्एस्एस् कॅम्प चलतालो. आंदोलन हिंसक जालें आनी कॅम्प अर्दार बंद करचो पडलो. अश्या वेळार सगळीं भुरगीं सुखरूप घरा पावतलीं काय ना अशी परिस्थिती निर्माण जाली. त्या वेळार फांतोडेर तीन मेरेन म्हाळशी सर पुराय जापसालदारकी आपल्या खांदार घेवन भुरग्यांक घरा पावोवपाखातीर वावुरतालो. आज लेगीत अडचणींत आशिल्ल्यांक मजत करपाखातीर तितलेच मनीसपणाचे भावनेन वावुरता. आतां तर गुरुनाथबाब केळेकारान स्फुर्त घेवन आपले मुखेलपणाखाला ‘जीवनदाय’ ही संस्थाच घडयल्या. अडचणींत आशिल्ल्यांक अर्थीक मजत करचेखातीर. हे पिरायेचेर आमी फुडले पिळगेचेर सगळें सोडून घरा सुशेग घेतात. पूण म्हाळशी सराक सुशेग ना. जमता ते तरेन आज लेगीत धडपडत आसा. तेकाच लागून सगळेच ह्या व्यक्तिमत्वामुखार नमळायेन नतमनस्तक जातात.
हें गोंय घडयलें तें आदिवासी लोकांनी. ते खातीर तेंची गांवकारी ही जनतंत्र चलोवपाची लोकशाय पद्दत आसलेली. दरेका गांवांत एक मांड आसतालो. आनी दरेके गांवकारीक एक गांवकार. जबाबदार, संयमी, हुशार, थंड तकलेन चिंतून निर्णय घेवपी, निर्णय घेतना व्यक्तिंचें न्हू तर पुराय भौसाचें आनी फुडाराचें चिंतपी, सगळ्यांचें म्हण्णें पासियेंसान आयकून घेवन सगळ्यांचे नदरेन विचार करपी अशें एक करारी व्यक्तिमत्व. काणकोणांतल्या कोंकणीच्या मांडावेलो आमचो गांवकार म्हुटल्यार म्हाळशी सर. आसाय तसोच. लांबसडक, ताठ मानेन चलपी, सगळ्या तरांचीं संकश्टां पेलून लेगीत निर्भयतेची देख आमकां सगळ्यांक घालून दिवपी खरोखुरो म्हालगडो. आमचो बुदवंत गांवकार.
ह्या बुदवंत गांवकाराक म्हाजें आदरपुर्वक नमन!
