मुळाव्या शिक्षणाच्यो भोयो भोयो

घडये गोंय हें देशांतलें एकूच राज्य आसूं येता जंय ‘शिक्षण’ हो विशय राजकारणाच्या आशि-कुशीक राव नासतना, राजकारणाच्या सामको केंद्र स्थानी, मदोमद रावला. गोंय राज्याचे पयले मुखेलमंत्री श्री भाऊसाहेब बांदोडकार हांणी वाड्या वाड्यार गांवां गांवांत मराठी सरकारी प्राथमीक शाळा उगडल्यो. बहुजन समाजाक शिक्षणाचीं दारां उक्तीं जालीं. गोंयच्या समाज जिवनांत ही एक क्रांतिकारी घडणूक आशिल्ली. ह्या खातीर बहुजन समाज आयजूय भाऊसाहेबा विशीं कृतज्ञ आशिल्लो दिश्टी पडटा. (मगोचीं मतां देंवल्या आसतलीं पूण ताका हेर कारणां आसात.)

2012 सालांत माध्यम प्रस्नाचेर भाशा सुरक्षा मंच आनी भाजपान बोवाळ करून काँग्रेसीक सत्ते वयल्यान भायलें केलें. पूण सत्ता मेळटकीच यू-टर्न मारून ज्या शाळांच्या माध्यम आनी सरकारी अनुदाना खातीर लढो उभारिल्लो, सत्ता आयल्या उपरांत त्या शाळांचें माध्यम आनी अनुदान तशेंच चालू दवरलें. फुडले वेंचणुके वेळार मायभाशे कडेन जाल्ल्या कथीत द्रोहाक लागून एका राजकीय पक्षाची स्थापना जाली. आतां प्रस्न असो उप्रासता शिक्षणाच्या प्रस्नाचेर एक नवीन पक्ष स्थापन जाता, हाचो अर्थ आमी गोंयकार शिक्षणाच्या संदर्भांत खुबूच जागरूक आसात. तशी परिस्थिती आसा व्हय? आमच्या समाज जिवनांत शिक्षण हें प्राधान्य क्रमांचे वळेरीन वयल्या पांवड्यार आसा व्हय? हांच्यो जापो दर एकल्यान सोदच्यो. तातूंतल्यान कांय निश्कर्शय काडचे. घडये ते निश्कर्श सगळ्यांक मान्य जावचे नात. आतां हांव जाता तितल्या मेरेन तटस्थ रावपाचो यत्न करून कांय निरिक्षणां नोंदवपाचो यत्न करतां.

‘मायभाशेंतल्यान मुळावें शिक्षण’ हो मुद्दो घेवन वेंचणुको लढोवन जाल्यो. त्या वेळार मराठी-कोंकणी एकवटाच्यो आनी मतभेद, मनभेदांक ना करपाच्यो शपथो घेतल्यो. पूण गोंयच्या भौसाची जर मायभास कोंकणी आसल्यार मुळाव्यो शाळा कोंकणींतल्यान कित्याक ना? त्यो सुरू जावच्यो हाका लागून सरकाराच्या आमी फाटीक लागल्या व्हय? ह्या प्रस्नांक आमी भिडपाचें सोडून दर एक फावटी पळवाटो कित्याक सोदतात? आता मेरेन कोंकणीवादी म्हणटाले, मराठी ही महाराष्ट्राची भाशा तर मराठीवादी कोंकणीच मराठीची बोली म्हण हिणसायताले. कोंकणीन ज्ञानेश्वर, तुकाराम खंय जल्माक आयला असो तांचो युक्तीवाद आसतालो. थोडक्यान, ‘मेरे पास ये है, वो है, तुम्हारे पास क्या है?’ अशें चाळोवन दाखयताले. इंग्लीश माध्यम आशिल्ल्या मुळाव्या शाळांक सरकारी अनुदान मेळ्ळें आनी पिळग्यान पिळग्यो आशिल्ली ही दुस्मानकाय सासणाची सोंपली. मागीर सगळी कडेन भयणी भयणी, आई-मावशीचो गजर सुरू जालो. मराठी मावशी परवडली पूण इंग्लीश आण्टी नाका!! थोडक्यांत, कोंकणी शाळा नासल्यार मराठी शाळा चलता अशें कोंकणींतले म्हालगडेच म्हणपाक लागले. आपल्या मताचें समर्थन करपाक तांणी ‘सांस्कृतीक भाशा’ ह्या नवीन संकल्पनेक जल्म दिलो. भुरग्यांचे मुळावें शिक्षण मायभाशेंतल्यान जावपाक जाय हें शास्त्रीय सत्य पूण ह्या शास्त्रीय सत्याक सांस्कृतीक भाशेचो पर्याय दिल्लो ना. मायभाश आनी देशीभाशेच्या बचावा खातीर सुरू केल्ल्या लढ्यान लढपी खुबश्या सरदारांची, सुभेदारांचीं नातवंडां इंग्लीश माध्यमांतल्यान शिक्षण घेतालीं, भितरले कांय जाण तर इंग्लीश माध्यमाच्यो शाळा चलयताले. हातूंत एक मजेची गजाल म्हळ्यार कोण जर दुडू मोडून आपल्या भुरग्यांक इंग्लीश माध्यमांतल्यान शिकयता आसत जाल्यार तो गुन्यांव न्हय! पूण तेच शाळेक जर सरकाराचें अनुदान मेळटा तर तातूंतल्यान आमचे संस्कृतायेचेर व्हड आक्रमण जाता. आनी ह्या आक्रमणाक विरोध करपाची ही संद आमच्या भितरल्या बुद्धीवंतांनी निखालस वगडायली ना! जरी तांचीं भुरगीं, नातवंडां इंग्लीश माध्यमांतल्यान शिकलीं तरी. हातूंत अजापाची गजाल म्हळ्यार हातूंत कितें चुकीचें आसा वा मुलभूत विरोधाभास आसा अशें कोणाकूच दिसलें ना. आमकां समाज म्हण ह्या प्रस्नाचेर आमची भुमिका कितें आसा, प्राथमीक शिक्षणाचें माध्यम इंग्लीश आसल्यार जाता पूण तें ‘माध्यम’ सर्वसामान्य मनशाचे तांकी भायलें आसपाक जाय. सर्वसामान्य मनशाक वेंचून काडपाचें स्वातंत्र्य आसपाक जायना अशी आमची भुमिका आसा व्हय? आमच्या दुट्टपी वर्तना वयल्यान तशेंच तर दिसता. आनी सगळो आग्रो कित्या खातीर? संस्कृतीच्या रक्षणा खातीर. मायभाशेच्या संदर्भान आशिल्ल्या सिद्धांता खातीर न्हय. तशें आशिल्लें जाल्यार ‘मुळावें शिक्षण कोंकणींतल्यान जावचें’ असो आग्रो आमी धरतले आसले. पूण अशी मागणी करचे बदला ह्या विशयाक संस्कृती, देशप्रेम हाची फोडणी दिवन वेंचणुके पुरतो हो विशय खमंग करून सोडचे नासले.

दुसरी गजाल, इंग्लीश माध्यमाच्या शाळांक अनुदान दिल्ले पूण मराठी-कोंकणी शाळांचें अनुदान बंद करूंक नासलें. तरीय आमकां आमच्या मायभास, संस्कृतायेचेर हल्लो जालो अशें कित्याक दिसलें? हाचो अर्थ इतलोच, आमच्या संस्कृती रक्षणा खातीर खंयचो तरी वर्ग अगतीक आनी असहाय्य आसपाक जाय असो आमच्या बुद्धीवंतांचो विश्वास आसा. जाच्या बोल्सान दुडू खुळखुळटा तांकां गिन्यान दिवपाक कोण धाडस करचो ना आनी ते केलेंच जाल्यार तांचे कोण कानामनार घेवचोना.

थोड्या वेळा खातीर आमी मराठी कोंकणीवाद कुशीक दवरुया. गोंयांत कामाच्या निमतान हेर राज्यांतल्यान हांगा स्थायीक जाल्ल्या लोकां भितर 70 ते 75 टक्के लोकांची मायभास मराठी वा कोंकणी आसची ना. मायभाशेंतल्यान शिक्षण हो राज्यघटनेन दिल्लो मुलभूत अधिकार. ह्या विशयाचेर चळवळ चलतना खुबूच विचारमंथन जालें. आतां प्रस्न असो उरता, ह्या परप्रांतियांच्या भुरग्यांचें माध्यम खंयचें आसचें? गोंयांत हेर राज्यातले लोक वा जांची मायभास कोंकणी मराठी ना, तांच्या संख्येचो विचार केलो जाल्यार कितल्यो हिंदी, तेलगू, तामीळ वा कन्नड शाळा आसात? कितल्या शिक्षणतज्ञांनी त्या खातीर आग्रो धरलो? एका वटेन घटनेचो, शिक्षण तज्ञांचो संदर्भ दिवन कोंकणी-मराठी माध्यमाची सक्ती करपाची आनी दुसरे वटेन ह्या लोकांनी गोंयच्या समाज जिवनांत समरस जावचें, राज्या कडेन आपली निश्ठा दाखोवची, ‘भायले’, ‘घाटी’ हे शिक्के सासणाचे ना जावचे ह्या खातीर तांच्यांनी मराठी वा कोंकणी ह्याच माध्यमांतल्यान शिकचें असो आमचो आग्रो आसा कांय कितें? भाशाशास्त्राचो जाका परिचय आसा तो सांगतलो, द्रवीड कुळांतल्या (तामीळ, तेलगू, कन्नड, मलयाळम) एखाद्या भुरग्याक आर्य कुळांतल्यो (कोंकणी, मराठी) भाशा मुळावे पांवड्यार शिकप, तातूंतलो आशय लक्षांत घेवप कितलें कठीण वतलें. ह्या भुरग्यांक तांचे मायभाशेंतल्यान शिक्षणाची सोय उपलब्ध करून दिवप, आमची, सरकाराची जबाबदारी ना? सरकार जर आपलें हें मुलभूत कर्तव्य करिना जाल्यार कितल्या शिक्षण तज्ञांनी वा समाज वावुरप्यांनी सरकाराक ह्या विशयाचेर धारेर धरला? आनी जर तांचे मायभाशेंतल्यान शिक्षणाचो मुलभूत हक्क पुराय करपाक शक्य नासत जाल्यार तांकां इंग्लीश माध्यमांच्यो शाळा कित्याक दिवच्यो न्हय? कारण द्रवीड कुळांतल्या भाशिकांक आर्य कुळांतल्यो भाशा इंग्लिशी इतल्योच परकी आसात.

ह्या गजालींचेर आमचो तर्क असो आसा की ‘आसूं’. ल्हान वयान अनवळखी भाशा लेगीत भुरगो बरे तरेन ग्रहण करपाक शकता. हो जर आमचो तर्क जाल्यार पालकांक इंग्लीश आनी देशीभाशा हांचो माध्यमांचो पर्याय दिवपांक कितें चुकीचें आसा. आमचें सगळेंच जगावेगळें! ‘मायभाशेंतल्यान मुळावें शिक्षण’ ह्या जगत मान्य सिद्धांताक सांस्कृतीक भाशेची पुरवणी लावपाची, राज्य घटनेंतल्या मुलभूत हक्कांचो दाखलो दिवन मराठी कोंकणीची सक्ती करपाची आनी म्हारगायेचे इंग्लीश माध्यम आनी कोंकणी मराठी माध्यम हाच्या भितर परप्रांतियांची कोंडी करपाची, वयल्यान आपल्या भुरग्यांक नातवंडांक इंग्लीश माध्यमांतल्यान शिकोवपाचें हो कसलो न्याय? हातूंतल्यान आमच्या थोर माध्यमवर्गीय बुद्धीवंतांची दांभीकता तितली दिश्टी पडटा.

आमच्या राज्यांत माध्यम प्रस्न हो विशय समाजीक, राजकीय, सांस्कृतीक आनी भावनीक पासून जाता दुर्दैवान तो शिक्षणीक जावपाक पावना. एखाद्रो राजकारणी जे भाशेन आपल्या फाटल्यान कितल्यो तकल्यो आसात ताचोच विचार करता त्या प्रमाण सरकारी शाळांत कितलीं भुरगीं कोंकणी आनी मराठी माध्यमांतल्यान शिकता हाचोच हुस्को आमकां आसता. सरकारी शाळांत कितलीं भुरगीं शिकतात, ताच्या परस कसल्या प्रकारचे शिक्षणीक उपक्रम थंय राबयतात, भुरग्यांच्या सर्वांगीण विकासा खातीर ते उपयुक्त आसात वा ना, हाचो आमी विचार करतात? सरकारी प्राथमीक शाळांत शिकोवपी शिक्षकांचेर आशिल्ल्या प्रशासकीय कामांचो तांच्या अध्यापनाचेर परिणाम जायना मूं? असले प्रस्न आमकां केन्नाच पडनात. कारण शिक्षण आनी गांवांतली शाळा हें आमच्या खातीर भावनीक मुद्दे, ‘आमच्या वेळार’ अशें सुस्कारे सोडून आमी वराचीं वरां, दिसाचे दीस स्मरण रंजनात बुडूंक शकतात (हें फकत शाळे बाबतींत न्हय, आमचें भावविश्वांत तसो इतिहासूच भरला. आसूं. आयचो विशय तो न्हय!)

त्या खातीर शाळेंत भुरग्यांची संख्या कमी जाली, दर एके यत्तेंत एक तरी भुरगो आसलो आनी ही अवस्था भुरग्यांचे बौद्धीक वाडीक योग्य नासली तरीय गांवची शाळा बंद जावपाक जायना हो आमचो आग्रो. कारण तातूंत आमच्यो भावना गुंतिल्ल्यो आसात. म्हजो भावनांचो घुस्पागोंदळ हांगाय आसाच! वतां वतां एक गजाल नमूद करतां. एक शिक्षकी शाळेन शिक्षकाक वट्ट 28 विशय शिकोवचे पडटा.    

फाटीं एका सरकाराच्या जावयना ‘जावंय शोध’ लायलो. तो असो. ‘बालरथा खातीर सरकारी शाळांतलीं भुरगीं कमी जाल्यांत’. खरें म्हळ्यार येदें व्हडलें ब्रह्मसत्य सोदून काडटल्याचो सरकारान आनी समाजान नागरी सत्कारूच घडोवन हाडपाक जाय.

हांव फाटलीं पांच वर्सां अध्यापन प्रशिक्षण महाविद्यालयांत शिकयतां. कामा निमतान महाविद्यालयाच्या प्रशिक्षणार्थी शिक्षकांक तें शिकोवपी शाळांक भेट दिवची पडटा. आतां मेरेन हांवें पेडणें, बार्देस, दिवचल आनी सत्तरी वाठारांतल्या जायत्या सरकारी शाळांक भेटी दिल्यात. ह्या सगळ्या विद्यालयांनी कमीत कमी 30 ते 35 टक्के शिक्षक तासिका तत्वाचेर अध्यापन करपी कंत्राटी शिक्षक आसात. सुमार 10 ते 12 वर्सां उपरांत सरकारी शाळांनी शिक्षक भरती जालीच ना. म्हळ्यार केलीच ना. तितल्याच वर्सां फाटीं सरकारी उच्च माध्यमीक विद्यालयांनी भरती जाल्ले शिक्षक आयज वेगवेगळ्या सरकारी शाळांनी मुख्याध्यापक म्हण काम पळयतात. हाचो अर्थ तांच्या जाग्यार परत कंत्राटी शिक्षकूच!

आतां कोणूय म्हणटलो, ‘तासिका तत्वाचेर (lecture basis) नेमलेलो शिक्षक काम करिना?’ ‘हय करता’. घडये कायम स्वरुपी शिक्षका परस चड करता आसत पूण मुद्दो तो न्हय. मुद्दो असो आसा, होच नेम सरकारी अनुदान मेळपी शाळांक कित्याक ना? त्या शाळांच्या शिक्षक भरतीक कळाव लागता व्हय? एकाच राज्यान अनुदानीत शाळांच्या शिक्षक भरतीक काय म्हयन्यांचो कळाव आनी सरकारी विद्यालयाच्या शिक्षक भरतीक 14 वर्सांचो वनवास! हातूंतल्यान निश्कर्श कितें येता तो सादो आनी सरळ आसा. सरकाराक विद्यालयां चलोवपाच्या कटकटींतल्यान सुटपाक जाय!

आयज गांवागांवान शाळा वाचोवपाक फुडें सरिल्ल्या लोकांनी समजून घेवपाक जाय. सरकारी शाळांचें पांय सरकारानूच इतलीं वर्सां ओडल्यात. हें आयजूच घडना. ही प्रक्रिया फाटलीं 10-15 वर्सां सुरू आसा. तेन्ना आमी कांयच केलें ना. फाटीं ‘गोवन वार्तान’ ह्या संदर्भांत सविस्तर रिपोर्ट उजवाडाक हाडिल्लो. ताचेर व्हडलीशी भासाभास जाल्ली हांवें तरी आयकूंक ना. संविधानान आमकां शिक्षणाचो अधिकार दिला. तातूंत दर्जेदार आनी गुणात्मक शिक्षण अभिप्रेत ना व्हय? फाटलीं 10-15 वर्सां सरकारी शाळां विशीं आशिल्ली अनास्था आनी आतां शाळांच्या विलीनीकरणाच्या वेळार आयिल्ली जाग हातूंतल्यान आमचें ‘संख्ये’चेर आशिल्लें प्रेम तितलें दिश्टी पडटा.

उदक, रस्ते, आरोग्य ह्या भाशेन शिक्षण आमकां आमची मुलभूत गरज कित्याक दिसना? आमच्या प्राधान्य क्रमान ताका वयली सुवात कित्याक ना? जेन्ना समाजाची ‘शिक्षण’ ही प्राथमीकता थारतली तेन्ना सरकारूय ताचे कडेन गांभीर्यान पळयतलो. ह्या खातीर धर्म, सण, उत्सव, परंपरा, हिंदू-मुस्लीम, देशप्रेमी-देशद्रोही ह्या गजालींचो चडिल्लो वा चडयिल्लो उन्माद कमी जावपाक जाय. त्या वेळारूच समाजाचे खरें प्रस्न आमकां कळटले.