उजवाडाचो धनीः काळखांतलो नारायणभाऊ 

ह्या संवसारांत रावपाक कोणूच येयलोना. पूण कांय जाण सासणाचे आमच्या काळजांत घर करून रावतात. अजरंवर जातात. तेतूंतल्या तेतूंत ते संवसार सोडून वयतात तेन्ना तेंच्या वांगडच्या जाण्ट्यांसावन तरनाट्यांमेरेन पुराय सामाजीक मळ रडटा ते तर खऱ्यांनीच भाग्यवंत. नारायणभाऊ मावजो हो असो भाग्यवंत. प्रसिद्धीच्या झोतापसून चार हात पयस. मावजो फोटो स्टुडियो चलयतना सदांच कॅमेऱ्याफाटल्यान काळखांत वावुरलो, तुजेर झगझगीत फोकस घातलो आनी काळखी डॅव्हलपमेंट रुमांत तुजे कितलेशेच भोवरंगी फोटो डॅव्हलप केले. जिणेंतय तेंच केलें. निजाचो फोटोग्राफर कसो वावुरलो. आपूण काळखांत रावलो, हेरांचेर झगझग घातलो, हेरांक डॅव्हलप केले आनी तेतूंतच संतृप्त जावन जगलो. पुराय जीण कॅमेरो गळ्यांत घालून जगिल्लो हो मनीस संवसार सोडून गेलो तेन्ना तेचो एक बरोसो फॅर्राद फोटो सोदपाक लेगीत काडावडी काडच्यो पडल्यो. 

ह्या गोंयान एक अशी पिळगी पळयली, जी कोंकणी होच स्वास, कोंकणी होच ध्यास म्हुणोन जगली. कोंकणीवालो म्हुणोन हिणसायिल्ली जीण जगत तेंणी कोंकणीचो स्वाभिमान समेस्तांच्या काळजांत रिगयलो, शिजयलो, खतखतायलो आनी कोंकणीच्या दुस्वासाक उज्यांत लाशीत गोंयकारपणाचो बावटो वयर वयर हुबयलो. कोंकणीच्या कुपांचेर स्वार जावन आज आमी मिरयतात ते तेंच्याच ह्या त्यागाच्या खुस्तार. तेतूंतले कांय जाण गोंयांत चकचकले, कांय जाण राष्ट्रीय पावंड्यार झगझगले जाल्यार कांय जाण संवससारीक पावंड्यार लेगीत ‘जग’लावंले. अखंड साधनेच्या बळग्यार निखट्या 50-60 वर्सांभीतर येद्याशा गोंयान दोन ज्ञानपीठ आनी एक सरस्वती सन्मान जोडले. इतलेंच न्हूं, तर कोंकणी ही सॅक्युलर आनी प्रागतीक विचारसरणेची भास म्हुणोन प्रस्थापीत केली. साहित्यीक, सांस्कृतीक, सामाजीक आनी वैचारीक पावंड्यार लेगीत आमच्या जाण्टेल्या विद्वानांनी राष्ट्रीय आनी आंतरराष्ट्रीय पावंड्यार नामना जोडली. पर्जळे 40-50 जाण, पूण तेंच्या फाटल्यान काळखांत रावन रातदीस वावुरले 400-500 जाण. तेंचो अलिखीत आनी नेमियार केल्लो नाशिल्लो म्हालगडो फुडारी म्हुटल्यार आमचो नारायणभाऊ. 

तन, मन आनी धन लेगीत नारायणभाऊन कोंकणी चळवळीक दिलेंच, पूण फुडें वचत रावपी कोंकणी चळवळीच्या फाटल्यान तेजेसारके थोडेच खांबो कशे उबे रावले. मावजो फोटो स्टुडियो तर कोंकणी चळवळीचें अनधिकृत कार्यालयच कशें आशिल्लें. सगळे वावुरपी येवन-वचून थंय आसतालेच, पूण रकाद धरून कोणाकय व्हरपाखातीर सामान लेगीत थंयच दवरप. जाण्टेल्यांकडल्यान तरनाट्यांनी चळवळ हातांत घेतली आनी ती भौसांत रिगयली, तरनाट्यांमदीं फाफशिली, ल्हान भुरग्यांमदीं रुजयली. मागीर जावं ती नाट्य चळवळ वा सिनेमाची चळवळ, जावं भुरग्यांचें पेटूल वा तरनाट्यांचो गोवा युवा महोत्सव, जावं बालगितां वा धोल-ताश्यांच्या तालार थिर्रकपी जुवान गितां, जावं सर्जनशीलतेच्यो परिक्रमा वा वैचारीक परिसंवाद आनी संशोधन पत्रां. अश्या वेळार फॅस्तां म्हूण हिणसावन कांय वंदनीय जाण्टेल्यांनी लेगीत ह्या उपक्रमांच्यो बकच्छायो केल्यो. पूण हे दरेके धडपडीचें मनाकाळजाथावन कवतूक करून अर्थीक ते मानसीक मेरेन सगळ्या तरांचें बळगें दिवपीय आशिल्ले. तेतूंतलो म्हालगडो म्हुटल्यार नारायणभाऊ मावजो. “पयशांची चिंता करनाकात, करात तुमच्यो कोंकणीच्यो जात्रा आनी फॅस्तां, हांव आसा फाटल्यान” अशें निखटें सांगूनच न्हूं, तर एक भक्कम आदारवड कसो तरणे पिळगेफाटल्यान खंबीरपणान उबो रावलो तो. देखूनच आज नारायणभाऊ अंतरलो तेन्ना तरणी पिळगी हिमट्या हिमट्यांनी रडली. तेंचे कोंकणी बापायचें छत्रूच गेलें तकलेवेल्यान. पोरके जाले ते…

पुरस्कार न्हयकारपी पुरस्कर्तो

इतलेंय करून लेगीत ह्या मनशान माचयेर चडप सदांच न्हयकारलें. तेच्या तोंडांतल्यान गजाली आयकप ही खरें म्हुटल्यार एक पर्वणी. सांगपाची तराय काणी सांगिल्लेवरी. पूण जाहीर उलय म्हुटल्यार ना तें ना. तेणींच स्थापन केल्ल्या अस्मिताय प्रतिष्ठानाच्या सुवाळ्यांनी लेगीत नारायणभाऊ एक सामान्य कार्यकर्तो म्हुणोन वावुरतालो. च्यायेची वेवस्था पळय, माची मांड, बॅनर बांद, फुलां-भेटी हाड असलीं कामां आपल्या आंगार घेवन खोशयेन करपी. मात आयकल्लें ते प्रमाण केन्ना कोणामुखार बागवलो ना. ‘हय बा’ केलेंना. तेका तेचीं स्वताचीं मतां आसलीं. आनी तीं चार वण्टींमदीं स्पश्टपणान मांडपाक केन्नाच अनमनलो ना. 

कोंकणी भाशा मंडळाचे सेवा पुरस्कार दिवपी म्हालगडे वेंचून काडपाचे समितीर हांव कांय तेंप वावुरलों. तेन्ना एक न्हूं, दोन वर्सां सेगीत तेणे आमचो सुचोवणी भिरकटावन मारली. ना म्हुटल्यार ना. हावें इतलें कांयच केल्लें ना अशी तेची प्रामाणीक भुमिका. निमणे भाशा मंडळान पोरूं आमचे वांगडा तेकाय समितीर घेतलो. तेकाच लागोन आमी वेगवेगळ्या म्हालांतल्या पांच पड्ड्याफाटल्यान रावन कार्य करपी सेवाभावी म्हालगड्या कार्यकर्त्यांक वेंचून काडपाक शकले. राजभास संचालनालयान ज्ञानपीठकार रविन्द्र केळेकार भाशा सेवा पुरस्काराखातीर तेचें नांव एकमतान थारायलें. तेन्नाय कशे तरेन हयकार घेवचो पडलो तो कोणेय तेन्नाचे संचालक डॉ प्रकाश वझरीकाराकडल्यान मुद्दाम आयकुचें. बॉल्सां सदळ, कॉलर तायट, पूण तेच्याकय तायट तेची नमळाय. (जमत आमकां हें?)

परिस-स्पर्श

ही जाली नारायणभाऊची खेरीत ‘कोंकणी’ वळख. पूण तो फकत संकुचीत वृत्तीचो ‘कोंकणी भाशीक’ वावुरपी नासलो. तेचे दिश्टीन कोंकणी चळवळ ही कोंकणी मनशाची चळवळ आसली. कोंकणी म्हुटल्यार निजाचें गोंयकारपण. मनीसपण. तें तरणेपणासावनूच तेच्या शिरंतरांनी व्हांवतालें. आनी ही गजाल म्हाका हालींच कळ्ळी. निमित्य आशिल्लें प्रकाशबाब पाडगांवकाराच्या ‘सम्राट अशोक’ ह्या पुस्तकाचें प्रकाशन. कोविडाच्या काळांत अचकीत संवसाराक अंतरिल्ल्या प्रकाशबाबाचीं अप्रकाशीत लिखाणां तेच्या भुरग्यांनी उजवाडवापाचीं थारायल्लीं. तेतूंतलें हें पयलें पुस्तक. उपरांत दोन म्हयन्यांफाटीं तेंचीं आनीक दोन पुस्तकां गोंयच्या राज्यपालान राज भवनांत उजवाडायलीं तेन्ना प्रकाशबाबाचेर उलोवचें म्हुणोन तेच्या घरच्यांनी सुचयलें. आनीक म्हाका कळ्ळेली ही गजाल हावें तेंच्या अनुमतीन जाहीरपणान सांगली. 

जालें कितें?  ‘सम्राट अशोका’च्या प्रकाशन सुवाळ्याचो अध्यक्ष म्हुणोन उलयतना दामोदर उर्फ भाई मावज्यान सहज कसो उल्लेख केलो – कॉलेजींत शिकतना तो पणजेच्या मावजो फोटो स्टुडियोंत काम करतालो. म्हाजें पत्रकाराचें कुतुहल चाळवलें. हावें दुसऱ्या दिसा नारायणभाऊक फोन केलो. आनी नारायणभाऊन ‘खाजगी हां’ म्हुणोन म्हाका सांगिल्ली ही गजाल मागीर हावें दुसऱ्या पुस्तक प्रकाशनावेळार सांगली. (घरच्यांचे संमतीन आनी नारायणभाऊचे परवानगेन)

नारायणभाऊ तेन्ना तरनाटो. तेंचो एक फोटो स्टुडियो मडगांवां जाल्यार दुसरो आसलो पणजे. नगरपालिका उद्यानालागीं. तो तेचो बापूय पळयतालो. पुर्तुगेज तेंपावेली गजाल ही. थिंगां अमकेच एक-दोन दीस मिलीटरींतले लोक फोटू काडपाक येताले. बापायन पळेलें, एक 12-13 वर्सांचो भुरगो तेन्नाच भायर येवन तेंचे बूट-पालीश करपाक बसता. तो प्रकाशबाब पाडगांवकार. पणजे इगर्जेच्या कुशीक मळ्यांत वचपाच्या रस्त्यार वयर कोर्टाकडेन वचपाचीं सोंपणां आसात थिंगां एक चाळ आजूनय आसा. ते चाळींत ते रावताले. प्रकाशबाबाचो बापूय भायर बसून पायतणां शिंवतालो. आनी प्रकाशबाब पणजेभर भोंवन बूट-पालीश करून कुटुंबाक मजत करतालो. नारायणभाऊच्या बापायन त्या भुरग्याक आपोवन तेका चार प्रस्न विचाल्ले, आनी सांगलेंः “तुज्या बापायक येवन म्हाका मेळ म्हुणोन सांग.” प्रकाशबाब भियेलो. तेणे चार दीस दडीच  माल्ली. निमणे तेणे सांगलें, “तुज्या बऱ्याखातीर हांव बापायक मेळपाक सोदतां.” आनी प्रकाशबाबाचो बापूय तेका मेळपाक येयलो. तेणें विचाल्लेंः “हो भुरगो शाळेंत वयता?” तेणें सांगलेंः “ना.” बापायन सांगलेंः :”तेका नायट स्कुलाक घाल. खर्च हांव करतां.” अशे तरेन प्रकाशबाब नायट स्कुलांत पावलो. 

तितले म्हणसर नारायणभाऊच्या बापायच्या कानार मराठीवादी मडगांवकारांच्यो कागाळी येवंक लागल्योः “तुज्या भुरग्यान मडगांवचो स्टुडियो कोंकणीवाद्यांचो मठ करून उडयला. तो तुज्या वेवसायाचे तीन-तेरा वाजयतलो.” बापायन प्रवासाचें निमित्य सांगलें आनी नारायणभाऊक धाडलें पणजे. थिंगां तेणे प्रकाशबाबाक येवन बूट-पालीश करता तें पळयलें. तो रातचो शिकतालो. पूण प्रकाशबाबाकय फोटोग्राफीचें आकर्शण आसलें. नारायणभाऊन तेका आपले फोटो स्टुडियोंतच नोकरी दिली. तेन्नाच कोंकणी भाशा मंडळाचें कार्यालय पणजे सुरु जाल्लें. दोतोर विल्फ्रेड डिसोझा मंडळाचो अध्यक्ष आसलो. तेच्या वांगडा आंतोनबाब मोरायसय थिंगां येवन बसतालो. सांजे स-साडेस जालीं कांय स्टुडियो प्रकाशबाबाचेर सोडून नारायणभाऊय थिंगां वयतालो आनी तिळसांज जातकीर स्टुडियो बंद करून चावी आपणाक हाडून दी म्हुणोन प्रकाशबाबाक सांगतालो. तेन्ना प्रकाशबाबान थिंगां कोंकणी पुस्तकां पळयलीं आनी तीं तो उमळशिकेन वाचूंक लागलो. नारायणबाबान पुस्तकां घरा व्हरोंक तेका परवानगी दिली. तीं वाचून तेचेमदलो कवी जागो जालो. आपूणय बरोवंक लागलो. उपरांत प्रकाशबाबान नायट कॉलेज केली, पास जालो, तेका आकाशवाणीचेर नोकरी मेळ्ळी. थिंगां आकाशवाणीचेर काम करपी बाकीबाबाचो प्यून जालो, नागेशबाब धरून हेर साहित्यिकांच्या संपर्कांत येयलो. तेची साहित्यीक प्रतिभा फुलत गेली. उपरांत तेका वास्को बरी नोकरी मेळ्ळी. आनी कोंकणी चळवळीक ‘वास्कोयान’ धरोन ‘सम्राट अशोक’ मेरेन चिंतनशील कविता दिवपी एक कवी गावलो. कृपा, नारायणभाऊची….

स्वामी विवेकानंद

अशीच गजाल केरीं-सत्तरीच्या गोपिनाथ गांवसाची. आमकां सगळ्यांकूच तेची अर्थअपुर्बाय. एक इंग्लीश माध्यमाची शाळा कोंकणी करून ती येसस्वी करून दाखोवपाचो चमत्कार तेणे केला. तोयबी मराठी-मराठी म्हणटल्या सत्तरी म्हालांत. ही गजाल नारायणभाऊच्या कानार पडली. तेणे विवेकानंद हायस्कुलाचो मुख्याध्यापक जाल्ल्या गोपिनाथाक रकाद धाडलोः “जमता जाल्यार दिवाळेक आमगेर यो.” गोपिनाथ वांगडा एका शिक्षकाक घेवन गेलो. तेंकां बसयलें गाडयेंत आनी मडगांव भोवंडायलें आनी गाडी उबी केली एका दुकानामुखार. एक पोटली गाडयेंत चडयली. कितें आसलें तेतूंत? सगळ्या शिक्षकांक चादरेयेदे तुवाले आनी वांगडा सर्वपल्ली राधाकृष्णनाचो फोटू. 

भायर सरतना एक पाकीट काडून नारायणभाऊन गोपीनाथाक दिलेंः “शाळेंत वचोन उगड.” तेणेय शाळेंत वचोन शिक्षकांकडेन दिलें आनी सांगलेंः “उगड.” पळयत जाल्यार भीतर एक्कावन्न हजार रुपयांचो नोटी. भारावन वचोन गोपीन फोन केलो जाल्यार नारायणभाऊ  तेका सांगताः 

“मडगांवां कोंकणीखातीर वावुरप व्हडलें न्हय. पूण सत्तरींत रावन तूं जें काम करता तें कितलेशेंच व्हड. तेखातीर म्हाजी ही ल्हानशी दिवाळेची भेट. मात अट एकूच, हेची खंयची प्रसिद्धी जावंक जायना. कोणाकूच सांगूंक जायना.” शिक्षकांमुकार पाकीट उगडलें म्हुणोन कळटकीर वेल्यान सांगलेंः “होच तर खरो विस्वास. ह्याच विस्वासान आमी काम करपाक जाय. तूं म्हाज्या विस्वासाक पात्र थाल्लो हेंच म्हाका खरें समादान.” 

आनीक एक दीस गोपी आपल्या कांय शिक्षकांक घेवन मडगांवां गेल्लो. ते गेले मेळूंक नारायणभाऊक. जाल्यार तो गेलो सरळ तेंकां घेवन मडगांवां बाजारांत. शाळेंतल्या सगळ्या शिक्षकांखातीर मिठायेचीं पाकिटां घेतलीं. तेभायर दरेका शिक्षका 500 रुपयांचीं पाकिटां. बक्षीस!

संवेदनेचो म्हामेरू

नमन सावंत धामस्काराचो पोस्ट वाचलो आनी तेका फोन केलो. तें फकत कोंकणी भाशेचे वा साहित्याचे चळवळींत ना. कोंकणी मनशाचे चळवळींत आसा. एक दीस पेपराचेर बातमी येयलीः एके बायलेचे घराचेर रूख पडलो आनी घर जालें जमीनदोस्त. खंयच्यान तरी नारायणभाऊन नमनाचो फोन सोदून काडलो आनी तेका सांगलेंः “तिका घर बांदपाक मजत जाय जाल्यार सांग, हांव आसां.” कांय जाणांनी मजत करून तिचें घर बांदपाची जापसालदारकी घेतिल्ली. तेन्ना नमनान सांगलें, गरज ना. 

“आनी कितें चल्लां?” नमनान सांगलें, “आमी संवेदन केंद्र चलयतात. बेतोडा-निरंकाल वानरमारे कातकरी जमात आसा. तेंकां आयच्या समाजांत हाडपाखातीर काम करतात.” गजाली जायत गेल्यो. नारायणभाऊ आयकत गेलो. फोन दवल्लो. एका दिसा संवेदन केंद्राच्या कार्याची गजाल फोनाचेर वाचली आनी अन्वेषा सिंगबाळाक फोन केलो. तूं सत्तरे वचपाचें आसा? म्हाका नमनाक कितें तरी धाडपाचें आसा. तेणें व्हेलें. जाल्यार, तेतूंत 25 हजार रुपया! 

फाटल्या डिसेंबरांत कातकरी समाजाच्या कांय भुरग्यांक घेवन संवेदन केंद्राचे लोक गुजरात गेले. देवेन्द्र कांदोळकराची अभिनव ‘सागरशाळा’ दाखोवंक. तेंचें अपील नारायणभाऊनक फोनाचेर मेळ्ळें. तेणें फोन करून नमनाक सांगलेंः “एका भुरग्याचो खर्च म्हाजो.” 

अश्या कितल्या लोकोपयोगी उपक्रमांक नारायणभाऊन मजत केल्ली आसतली तो तरी जाणा आसलो काय कोण जाणा. अश्या मनशाक कोंकणी भाशीक चळवळीपुरतो मर्यादीत दवरप म्हुटल्यार तो नारायणभाऊच्या मनीसपणाचेर अन्याय जातलो. आपूण काळखांत रावन उजवाडाची वाट दाखोवपी वाटाडे खूब उणे आसतात. देखून कोणूय नतमस्तक जाता ह्या असल्या महान हस्तींमुखार. 

उजवाडाच्या धनयांमुखार…..